Գրքեր
24 Դեկտեմբեր, Եշ Սուրբ Դավիթ մարգարեի և Հակոբոս Տյառնեղբայր առաքյալի հիշատակության օր

Դավիթ Թագավոր

Սամսոնով վերջանում է մարտական դատավորների շարքը: Նրանց հաջորդում է Իսրայելի թագավորների շրջանը: Կարող էինք այստեղ մի նոր գլուխ բացել «Թագավորներ» վերնագրով: Սակայն մեր օրացույցի մեջ ընդգրկված է միայն մեկ թագավոր, թերևս Ս. Գրքում առկա են երկու-երեք բարեպաշտ թագավորներ, որոնք մեր տոնացույցի մեջ էլ կարող էին ընդգրկվել, այնպես, ինչպես որ ընդգրկված են մյուս եկեղեցիների կողմից: Օրինակ՝ Եզեկիա բարեպաշտ թագավորը, որի մասին Ս. Գիրքը բարձրագույն գովեստով է արտահայտվում, ըստ այդմ. «Իր նախնու՝ Դավթի նման, Տիրոջ առջև ուղիղ ընթացք ունեցավ, և իրենից հետո իր նմանը չեղավ Հրեաստանի թագավորների մեջ, և ոչ էլ իրենից առաջ կար» (Դ Թագ. 18:3-5): Մեկ այլ բարեպաշտ թագավոր է Հովսիան, որի մասին նույնպես միևնույն գովեստն է ասվում:

Նկատի առնելով, որ Իսրայելի երկճյուղ թագավորներից միայն Դավիթն է անցել մեր տոնացույց, ուստի նախքան մարգարեներին անցնելը, կցանկանանք Հին և Նոր Իսրայելի նախահայրերին հատկացված այս գլուխը Դավթով փակել, որը միևնույն ժամանակ հարմարագույն օղակն է երկու խմբերի մեջ, քանզի ինչպես որ հաստատում է Պետրոս Առաքյալը (Գործք 2:29), արդարև նա թե՛ «նահապետ» է և թե՛ «մարգարե»:

Դավիթը մի գագաթ է Աստվածաշնչում և Մավսեսի հետ հանդիսանում է գրեթե ամենաբազմաշնորհ անձը: Վերջինիս նման նաև հանգամանորեն ներկայացված է Դավթի կյանքը վերոհիշյալ գրքերում, որոնց գրեթե կեսը հատկացված է Դավթին: Այնպես որ մեր գործը պիտի լինի մի փոքր անոթի մեջ հավաքել նրա ծով կյանքը:

Դավթի կյանքի վարագույրը բացվում է որպես Իսրայելի թագավոր օծումով. «Եվ այն օրից սկսած Տիրոջ Հոգին Դավթի վրա իջավ» (Ա Թագ 16:13): Այդ պահից իսկ նա ներկայանում է որպես մի երիտասարդ, «որը սաղմոսներ գիտի՝ իմաստուն և քաջ մի մարդ, հանճարեղ և ճարտարախոս, պայծառ աչքերով և գեղեցիկ տեսքով, և Աստված նրա հետ էր» (Ա Թագ. 16:12, 18): Այս մի քանի բառերը մեզ ներկայացնում են Դավթի ֆիզիկական, հոգևոր և խոհական պատկերը: Այս երեք առումով էլ գերազանց է եղել Դավիթը:

Նախ և առաջ նա մեզ ներկայանում է որպես ուժեղ, անվախ և կորովի մի հովիվ, որն իր ընտանիքի հոտերը պաշտպանելու համար արջերի և առյուծների դեմ է դուրս գալիս: Ոչխարների հանդեպ նրա ցուցաբերած այս անձանձիր հոգածության համար Աստված նրան իր ժողովրդի հովվությանը կանչեց, համաձայն ավետարանական սկզբունքին, թե «ով որ փոքր գործերի մեջ հավատարիմ է, մեծերի մեջ էլ հավատարիմ կլինի»: Նրա քաջության և անվախության կոթողը Գողիաթի հետ մարտնչելն է: Երբ Սավուղ թագավորը այս կռվի վերաբերյալ իր մտահոգությունն է արտահայտում, Դավիթը պատասխանում է. «Ծառադ առյուծ և արջ է սատկացրել, այս անթլփատ այլազգին էլ նրանցից մեկի պես պիտի լինի»: Գողիաթին ուղղված նրա խոսքերը, երբ վերջինս Դավթին արհամարհանքով ասում էր. «Արի, որ մարմինդ երկնքի թռչունների համար կերակուր դարձնեմ», անմահ են: Դավիթը պատասխանում է. «Դու իմ վրա սրով, գեղարդով և զրահներով ես գալիս, իսկ ես քո վրա Զորությունների Տիրոջ անունով պիտի գամ» (Ա Թագ. 17:45):

Դավիթը մի անգերազանցելի զորավար էր: Իր շրջապատին, որոնք նրա հետ կապված էին անձնազոհության և հավատարմության բարձր զգացումով, քաջություն և վստահություն էր ներշնչում: Երկրի հզորագույն մարդկանց իր կողմը գրավեց և իր առաջնորդությամբ և օրինակով նրանք ավելի կատարելագործվեցին քաջության մեջ (Նրանց սխրագործությունների ցանկը տե՛ս Բ Թագ. 23:8-39): Իր բազմաթիվ զինվորական արշավանքները միշտ հաջողությամբ էր գլուխ բերում:

Իսրայելի մեծագույն թագավորն է: Երկիրը իմաստությամբ և արդարությամբ կառավարեց. «Դավիթը գործի դրեց օրենքն ու արդարությունը ամբողջ ժողովրդի վրա»: Նրա ռազմական և վարչական մեծ գործերից մեկը Երուսաղեմի գրավումը եղավ, որը դեռևս բնիկների ձեռքում էր գտնվում: Այն մայրաքաղաք դարձրեց, որը երբեմն կոչվում է նաև Դավթի քաղաք, որի շուրջ էլ, Դավթից սկսած, կենտրոնացավ հրեա ժողովրդի կրոնական և քաղաքական կյանքը: Դավիթն իրեն ենթարկեց շրջակա բոլոր ազգերին և մի փոքր կայսրություն կերտեց, որը տարածվում էր Սինայի անապատից մինչև Եփրատ գետը, որի մեջ ընդգրկված էր Սիրիան, բացի ծովեզերյան հատվածից, և այսօրվա Հորդանանի թագավորությունը:

Դավիթը մի արվեստագետ էր՝ բառիս ընդարձակ իմաստով: Նախ բանաստեղծ էր, որին վերագրվում է «Սաղմոսաց» գիրքը: Եթե ոչ ամբողջութամբ, ապա համենայն դեպս այդ գրքի կորիզը Դավթին է պատկանում: Սավուղ թագավորի և իր անմոռանալի բարեկամ Հովնաթանի մահվան կապակցությամբ մի սրտառուչ ողբերգ հորինեց (Բ Թագ. 1:17-27): Նրա սաղմոսներից առնվազն երկուսը արտացոլված են կենսագրության մեջ (Տե՛ս Բ Թագ. 22 և 23 գլուխներում): Սաղմոսաց գրքի ամենանշանավոր սաղմոսներից 23-րդ սաղմոսը «Տերը իմ հովիվն է», միայն հովիվը կարող էր գրել և այդ սաղմոսը և վերոհիշյալ տողը բավական էին, որ Դավթին պսակեին բանաստեղծի տիտղոսով:

Դավիթը երաժիշտ, երգող, պարող և նվագող էր: Իր սաղմոսների եղանակներն էլ ինքն էր հորինում: Երբ մոլեգնած Սավուղին ամոքելու համար «քնարահար և երգող» էին փնտրում, բոլորի հայացքները Հեսսեի որդի Դավթի վրա էր կանգ առնում: Տիրոջ Տապանակը Երուսաղեմ փոխադրելու ժամանակ Դավիթը չի ամաչում ժողովրդի հետ մասնակցելու ուրախության արտահայտությանը: Մի կողմ դնելով իր արքայական թագն ու պատմուճանը «Դավիթը տավիղ էր նվագում և ամբողջ եռանդով պարում էր Տիրոջ առջև»:

Դավիթն իր իմացական և ֆիզիկական կարողություններից առավել օժտված էր հոգևոր շնորհներով, որոնց պատճառով էլ արդարացիորեն օժտվել է «Աստծո սրտի այր» տիտղոսով: Նրա կրոնասիրությունը ոչ միայն հայտնի է դառնում իր սաղմոսներում, այլ նաև իր ամբողջ կյանքի ընթացքում: Դավիթն իր մեծության մեջ էլ խոնարհ է, և այս ոգին այնքան գեղեցիկ կերպով արտահայտվել է իր աղոթքներից մեկի մեջ, որ սկսում է հետևյալ բառերով. «Ո՞վ եմ ես, Տե՛ր իմ, Տե՛ր, և ո՞վ է իմ տունը, որ այսքան բարձրացրիր այն» (Բ Թագ. 7:18-29):

Բազում են Դավթի վեհանձնության դրվագները: Երիցս առիթ է լինում սպանելու իրեն հալածող Սավուղին, սակայն որպես իր թագավոր և «Տիրոջ օծյալ» խնայում է նրան: Իր ապերախտ և փառամոլ զավակին՝ Աբիսողոմին, երբ իր դեմ ապստամբում է, և այդ պատճառով նա հարկադրված հեռանում է Երուսաղեմից, իր զինվորներին պատվիրում է, որ պատերազմի ժամանակ չսպանեն նրան: Եվ երբ հակառակ իր հրամանի սպանում են Աբիսողոմին, Դավիթը հայրական սիրով պոռթկում է. «Աբիսողո՜մ, որղեակ իմ, Աբիսողո՜մ, երանի ես քո փոխարեն զոհված լինեի»:

Աստվածաշնչի բոլոր անձերն էլ, առավել կամ նվազ չափով արտահայտում են մարդկային բնության տարբեր կողմերը, բարին կամ չարը, սակայն այս առումով ոչ ոք չի կարող հավասարվել Դավթին: Այս առումով նրա մեջ կա ամեն ինչ, ինչը մարդկային է, վսեմագույներից մինչև ամենանվաստները:

Դավթի իսկական մեծությունը վեհ հատկանիշները աճեցնելու և կիրառելու, իսկ նսեմները՝ նվազագույնի հասցնելու մեջ է, սակայն երբեմն-երբեմն մեղքին իր տուրքը վճարելուց չկարողանալով խուսափել:

Դավթի մեծագույն մեղքը իր զորավարներից մեկի կնոջ հետ շնությունը եղավ, և երբ այդ մեղքը կոծկելու անճար փորձը ձախողվեց, ավելի ծանր մեղք գործեց՝ նենգությամբ սպանել տվեց իր ազնվական և հավատարիմ զորավարին՝ Քետացի Ուրիային: Այս մեղքերի համար Նաթան մարգարեից հանդիմանվեց: Թեև սրտանց զղջաց, բայց հետևանքներից չկարողացավ ազատվել՝ մահացավ մեղքի պտուղ հանդիսացող մանուկը և սուրն ու խռովությունները անպակաս եղան Դավթի տնից: Որոշ ժամանակ զրկվեց իր գահից և իր թշնամիների համար անեծքի և անարգանքի նշավակ դարձավ: Սակայն այս ամենի մեջ Դավիթը երբեք չխզեց Աստծո հանդեպ իր վստահության կապը: Նրա ապաշխարանքի գերազանց արտահայտությունը «Ողորմի՛ր ինձ Աստված Քո մեծ ողորմությամբ, Քո բազում գթություններով անօրենություններս քավվիր» սկզբնավորությամբ Սաղմոսն է: Իսկ իր գլխին եկած փորձությունները կրեց համբերությամբ և խոնարհ հոգով: Երբ վերստին տիրացավ գահին՝ իր հանդեպ թշնամացածներին ներեց: Խաղաղ մահ ունեցավ, իրեն հաջորդ նշանակելուց և իր գահն ամուր հիմքերի վրա դնելուց հետո:

Դավիթը Քրիստոսի ամենանշանավոր նախահայրն է: Հիսուսը քիչ անգամներ է կոչվել «Հովսեփի Որդի», սակայն, որպես Մեսիայի հայտնի տիտղոսներից մեկը, որը պիտի գար հոգևոր և հավիտենական իմաստով նորոգելու Դավթի թագավորությունը,  բազմիցս է կոչվել «Դավթի Որդի», ինչպես որ ավետաբեր հրեշտակը ասաց Մարիամին. «Ահա պիտի հղանաս և մի որդի պիտի ծնես… Եվ Տեր Աստվածը Նրան պիտի տա իր Հոր՝ Դավթի աթոռը, և պիտի թագավորի Հակոբի տան վրա և Նրա թագավորությունը վախճան չպիտի ունենա» (Ղուկ. 1:32):

Դավթի հիշատակը մեզ մոտ տոնվում է Ս. Ծնունդը կանխող չորս «Ավագ տոներ»-ի տոների շարքում, որպես առաջինը, «Տեառնեղբայր» կոչված Հակոբոս առաքյալի հետ: Սա բացառիկ և իմաստալից երևույթ է՝ ըստ մարմնի Քրիստոսի «Նախահայրը» և ըստ մարմնի Նրա «եղբայրը», այսինքն ազգականը, միասին տոնախմբվում են, խորհրդանշելու համար Հին և Նոր Ուխտի միաձուլումը Քրիստոսեական տնօրինության մեջ:

Դավիթը վախճանվեց 70 տարեկան հասակում: Թագավորել է Ն. Ք. 1055-1015 թթ;

 

Հակոբոս Տեառնեղբայր

Հակոբոսն այն օղակն է, որն իրար է միացնում Ավետարանական սրբերին «Գործք Առաքելոց»-ում հիշատակվող սրբերի հետ: Յուղաբեր կանանցով դուրս ենք գալիս Ավետարանական էջերից և Հակոբոսով մտնում ենք «Գործք Առաքելոց»-ից ներս: Թեև Հակոբոսը հիշատակվում է Ավետարաններում, բայց ոչ որպես քրիստոնյա գործիչ, այլ նախ որպես Քրիստոսի «եղբայրներից» մեկը: Երկրորդ՝ հիշատակված է, որպեսզի իր մայրը զատորոշվի համանուն մյուս Մարիամներից: Հակոբոսն այնքան նշանավոր և հանրածանոթ էր նախնական եկեղեցում, որ իր մայրը կոչվել է «Մարիամը՝ փոքր Հակոբի և Հովսեի մայրը» (Մրկ. 15:49): Նա «փոքր Հակոբ» է կոչվել՝ կամ մարմնով և տարիքով փոքր լինելու համար, կամ, որը ավելի հավանական է, Հակոբոս Զեբեդյանի, որը նաև «Մեծ Հակոբ» է կոչվել, հետ հարաբերաբար:

Նաև պետք չէ նրան շփոթել «Հակոբոս Ալփյան»-ի հետ, որը տասներկու առաքյալներից էր: Այս Հակոբոսի մայրը նաև կոչվում է որպես «Կղեովպայի Մարիամ», այսինքն Կղեովպայի կին Մարիամ, որով էլ Հակոբոսի հոր անունն էլ է հայտնի դառնում Ավետարաններում:

Ավետարաններում բացահայտվում է նաև, որ «եղբայրները դեռ չէին հավատացել» Հիսուսին (Հովհ. 7:5): Բայց Պողոս Առաքյալը հաստատում է, որ Հիսուսը Հարությունից հետո հատկապես երևացել է Հակոբոսին (Ա Կոր. 15:7): Այս երևումը ամենայն հավանականությամբ Հակոբոսի դարձի գալու պատճառն է եղել, որն էլ իր հերթին դարձի է բերել մնացած Տեառնեղբայրներին, այնպես որ երբ Գործք Առաքելոցից ներս ենք մտնում, տեսնում ենք, որ նրանք էլ իրենց խմբով Առաքյալների հետ ներկա էին վերնատան մեջ և Հոգեգալստյան օրը Ս. Հոգին ստացող հարյուր քսանի մասն էին կազմում (Գործք 1:14):

Հակոբոսը Երուսաղեմի Առաքելական ժողովում հիշատակվում է որպես նախնական եկեղեցու գլխավոր գործիչներից մեկը և այդ ժողովի որոշումը ինքն է բանաձևում (Գործք 15:13): Քրիստոնեական եկեղեցին առաջին քայլերն արել է երկու ուղղություններով, որոնք այսօրվա բառերով կարելի է անվանել «Պահպանողական» և «Առաջադիմական», կամ «Հրեական և Հեթանոսական հատվածներ»: Այս վերջին բառը՝ «Հեթանոսական» պետք է հասկանալ ազգագրական իմաստով, այլ ոչ բարոյական առումով: Առաջին խմբի ղեկավարը Հակոբոսն էր, երկրորդինը՝ Պողոսը: Պետրոսը աշխատում էր հավասարակշռություն պահել երկու թևերի մեջ, հաճախակի թեքվելով հրեական կողմին: Հակոբոսի կողմնակիցներն, իրենց տեսակետերը հաճախակի ծայրահեղության հասցնելով, պահանջում էին, որ հեթանոսությունից դարձի եկած քրիստոնյաները նույնպես ամբողջությամբ պահեն հրեական օրենքները, օրինակ թլփատվեն և ենթարկվեն այլ բազմաթիվ ծիսական սովորություններին, ինչը որ Պողոսը անհրաժեշտ չէր համարում: Հակոբոսը այս պահանջները Երուսաղեմի ժողովով նվազագույնի հասցրեց, ինչը որ բոլորի կողմից ընդունելության արժանացավ և որպես ժողովի կողմից հրահանգ՝ ուղղվեց հեթանոսներից դարձի եկած քրիստոնայաներին՝ Անտիոք:

Ավանդությունը Հակոբոսին ճանաչում է որպես Երուսաղեմի մայր եկեղեցու առաջին եպիսկոպոս: Ամեն դեպքում,Պետրոսի և Հովհաննեսի հետ, ինչպես որ հաստատում է Պողոս Առաքյալը (Գաղ. 2:9), հանդիսանում է առաջին քրիստոնյա եկեղեցու սյուներից մեկը:

Հակոբոսը հիշատակվել է նաև Հավսեբոս հրեա պատմիչի կողմից որպես «արդար» մարդ, այս ածականը նրա վրա մնացել է որպես հատկանիշ: Հայսմավուրքը հաստատում է, որ «Աստված նրան ընտրեց և սրբացրեց իր մոր որովայնում, Սամվելի նման գինի և օղի չխմեց և ոչ էլ շնչավոր՝ մսային, որևէ բան կերավ, և Սամսոնի նման մազերն էլ չկտրեց… Եվ նրա ծնկները հաճախակի ծնրադրելուց ուղտի ծնկների նման կարծրացել էին»:

Նրա նահատակությունը մանրամասնորեն պատմվում է հին վկայաբանություններում: Հայտնի լինելով, որ Հակոբոսը, քրիստոնյա լինելով հանդերձ, իր պատվիրանապահության և օրինապահության համար մեծ հարգանք էր վայելում նաև հրեաների մեջ, ուստի մի օր նրան ստիպեցին, որպեսզի բարձրանա տաճարի աշտարակին և այնտեղից մի հայտարարություն անի ընդդեմ Քրիստոսի, որպեսզի նրա պատճառով առաջացած բաժանումը հրեաների մեջ վերջ գտնի: Սակայն Հակոբոսը հայտարարեց. «Հիսուսը Մեսիան է և Աստծո Որդին, Որն այժմ նստած է Աստծո աջ կողմում և աշխարհը արդարությամբ դատելու համար պիտի վերստին գա»: Այս հայտարարությունից շատերը հավատքի եկան, իսկ մյուսները բարձրացան և Հակոբոսին վայր նետելու համար սկսեցին քարկոծել նրան, ի վերջո նրանցից մեկը թափիչի (լվացք անելու փայտ) խոշոր փայտով փշրեց արդարի գլուխը, որը հոգին ավանդեց առ Աստված 62 թ.-ին:

Այս Հակոբոսի հիշատակն էլ նույնպես Զեբեդյան Հակոբոսի նման սերտորեն կապված է մեր եկեղեցու հետ: Նահատակությունից հետո իր մարմինը բերելով թաղվել է իր տան բակում, որտեղ թաղված էր նաև Հակոբոս Առաքյալի գլուխը: Այս տան վայրում կառուցվել է Երուսաղեմի Հայոց Պատրիարքության մայր տաճարը, որն այս իսկ պատճառով կոչվում է «Սրբոց Հակոբյանց Տաճար» այսինքն՝ «Սուրբ Հակոբների Եկեղեցի»:

Նոր Կտակարանում Հակոբոսի անունով մի թուղթ ունենք ուղղված առհասարակ բոլոր հրեա քրիստոնյաներին; Ջատագովում է գործնական կրոնը, որը արտահայտվում է բարի գործերում; Թղթի կենտրոնական գաղափարն ի հայտ է գալիս հետևյալ խոսքերում. «Եթե մեկը կարծում է, թե ինքը կրոնասեր է, բայց իր լեզուն չի սանձում, ինքն իրեն խաբում է, այդ մարդու հավատը ունայն է: Այն կրոնը, որը սուրբ ու անարատ է Աստծո և մեր Հոր առջև, հետևյալն է՝ այցելող լինել որբերին և այրիներին իրենց նեղության մեջ, և անարատ պահել սեփական անձը աշխարհից» (1:26-27): Բարի գործերը հակադրում է հավատքի սոսկ խոստովանությանը. «Ինչպես որ մարմինը առանց հոգու մեռած է, այդպես էլ հավատը առանց գործերի մեռած է» (2:26):

Տեառնեղբայր Հակոբոսի հիշատակը կատարում ենք որպես «Ավագ տոներ»-ից առաջինը, Դավիթ մարգարեի հետ:

 

«Աստվածաշնչյան Սուրբեր», Շնորհք աչք. Գալուստյան, Շնորհք արքեպսԳալուստյան, «ԳԱՆՁԱՍԱՐ» մատենաշարԵրևան 1997 

Արևելահայերենի փոխադրեց՝ Վաչագան սրկԴոխոլյանը

ԲաԺանորդագրվել
Ընթերցել նաև
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․