Գրքեր
26 Հոկտեմբեր, Եշ Սուրբ Խարիթյանների, Արտեմեա և Քրիստափոր սուրբ վկաների և երկու կանանց` Կալինիկեի և Ակյուլինեի հիշատակության օր

Արեթյանք կամ Խարեթյանք

Քույր Եկեղեցիներից մեր Հայոց եկեղեցու տունացույցում ընդգրկված վերջին Սուրբերն են: Ազգությամբ հաբեշ են, Եթովպիայի Նեգրան քաղաքից և ապրել են Հուստինիանոս կայսեր (518-527) օրերին: Այդ դարերին հրեաները զորացել էին Եթովպիայում և նրանցից մեկը Ոմերիտ քաղաքում իրեն թագավոր էր հռչակել, և սա մի օր էլ որոշեց տիրել Նեգրան քաղաքին: Պաշարեց այն, բայց գրավել չկարողացավ, ուստի խոստացավ, որ ոչ ոքի չի վնասի եթե քաղաքի դռները բացելով՝ հպատակվեն: Մարդիկ հավատացին նրա խոսքին և քաղաքը հանձնեցին: Իր խոստումը դրժելով՝ հրեա զավթիչները քաղաքի քրիստոնյաներին պարտադրեցին, որ Մովսիսական կրոնն ընդունեն: Քրիստոնյաները միաբան մերժեցին և նահատակվեցին: Լատին վկայաբանությունը նրանց թիվը 340 է համարում, որն ըստ մեր Հայսմավուրքների լոկ Խարեթեսի հետ նահատակվողների թիվն է, իսկ ամբողջ քաղաքի նահատակյալների թիվը մինչև 10 200-ի է հասնում: Խարեթեսը այդ քրիստոնյա քաղաքի կառավարիչն էր, որը մինչ նահատակվելը հրեաների դեմքին շպրտեց նրանց ուխտադրժությունը և մարգարեացավ, որ կարճ ժամանակ հետո Աստված նրանց թագավորությունը պիտի ջնջի երկրի երեսից, ինչը կարճ ժամանակ հետո իրականացավ, քանի որ հաբեշ մեկ այլ քրիստոնյա իշխան՝ Ելեսբովամ անունով, հարձակվեց հրեա բռնակալի վրա սպանեց նրան և վերջ տվեց նրա բռնակալությանը:

Հայերս նրա տոնը կատարում ենք Ս. Խաչի վեցերորդ հինգշաբթի օրը:

 

Արտեմիս դուքս

Արտեմիսը Կոստանդիանոս Մեծի ժամանակներից սկսած, երիտասարդ տարիքից արդեն կայսերական բանակի մի առաքինի զորավար էր և մինչև պատվիրակության աստիճանի էր հասել: Նույն հավատարմությամբ ծառայեց նաև նրա հաջարդին, այդ ժամանակ նա նշանակված էր Եգիպտական գնդի ընդհանուր հրամանատար: Երբ Հուլիանոս Ուրացողը պարսիկների դեմ արշավանքի ժամանակ հասել էր Անտիոք, մարդ է ուղարկում և իր մոտ է հրավիրում Արտեմիսին: Նա այն օրերին հասավ, երբ Հուլիանոսը չարչարում էր Եվգինեոս և Մակարիոս քահանաներին: Արտեմիսը համարձակվեց հանդիմանել կայսրին՝ ասելով, որ իր արածը մարդկային և Աստվածային օրենքներին դեմ է: Եվ քանի  որ Հուլիանոս Ուրացողը քրիստոնյաների դեմ պաշտոնապես հալածանք չէր սկսել, ուստի ալեքսանդրացիներից ոմանց դրդեց, որպեսզի ամբաստանեն Արտեմիսին՝ ասելով, որ պետական գործերի մեջ անհավատարիմ է եղել: Այդ ժամանակ Հուլիանոսը նրան երկընտրանքի առջև դրեց՝ կա՛մ քրիստոնեությունից հրաժարվել, կա՛մ պետական պաշտոնից: Արտեմիսը նախ համարձակորեն հանդիմանեց նրա նենգությունը և ապա սիրահոժար կերպով հրաժարվեց իր պաշտոնից և գանակոծության ենթարկվեց: Երբ ազնվական ծերունին իր դավանության մեջ հաստատ մնաց՝ Հուլիանոսը հրամայեց նրան գլխատել՝ 362 թ.-ին:

 

Քրիստափոր վկա

Որպես ճամփորդների պաշտպան սուրբ՝ Արևելքի ամենապաշտելի սուրբերից մեկն է: Նրա պատկերները, կամ նրա պատկերներով հուշանվերներ կարող ենք տեսնել կաթոլիկների մեքենաներում: Նրա ապրած ժամանակաշրջանի մասին երկու կարծիք կա, ոմանք համարում են, որ նա ապրել է Գ դարի կեսերին՝ Դեկոս հալածիչ կայսեր օրոք, իսկ ոմանք Հուլիանոս Ուրացող կայսեր օրոք: Մեր ձեռքի տակ եղած Հայսմավուրքները, ինչպես նաև հունական և կաթոլիկ աղբյուրները համարում, որ նա ապրել է Դեկոսի օրոք, միայն Լիակատարը և հետևաբար նրան հետևելով Թորգոմ Պատրիարքը համարում են, որ նա ապրել է Հուլիանոսի օրերին:

Ազգությամբ բարբարոսներից էր Քրիստափորը, գերի ընկնելով սկսում է ծառայել հռոմեացիների բանակում: Հսկա և սարսափելի տեսքով մի անձ էր, հշեցնում էր մեր պատմության Տորք Անգեղին, բայց բարի էր: Անտիոքում ծառայելու ժամանակ Քրիստոնյա է դառնում: Իր հավատակիցների չարչարանքները տեսնելով՝ իր մեջ քրիստոնեություն քարոզելու և հեթանոսներին հանդիմանելու անզսպելի ցանկություն է առաջանում, բայց հունարեն չգիտեր, որն իրեն շատ էր դժվարություն պատճառում: Աղոթում է Աստծուն, որ իրեն հունարեն խոսելու շնորհ տա, այնպես ինչպես առաքյալներին էր տվել Վերնատան մեջ այլ լեզուներով խոսելու շնորհ: Եվ արդարև, Աստվածային մի հրաշքով բացվեց նրա լեզուն և սկսեց հստակորեն հունարեն խոսել: Մի օր տեսավ, որ հեթանոսները մի քրիստոնյայի են չարչարում: Հալածիչներին հանդիմանելով՝ ազատեց քրիստոնյային: Զինվորներից մեկը համարձակվեց ապտակել նրան: Քրիստափորն ազնվությամբ պատասխանեց. «Կարող էի ես էլ քեզ, ազնվությամբ, ապտակել և ոչ ոք չէր կարող քեզ իմ ձեռքից ազատել, նույնիսկ քո թագավորը, բայց հանուն Քրիստոսի սիրո համբերում եմ, քանզի ինքը ևս ապտակվեց, բայց փոխադարձը չապտակեց»: Զինվորները Քրիստափորի խոսքերն ու արարքը փոխանցեցին քաղաքի դատավորին, որը 200 զինվոր ուղարկեց, որպեսզի ձերբակալելով իր մոտ բերեն: Սրանք, իմանալով Քրիստափորի ամեհի ուժի մասին, մեղմությամբ ասացին, որ դատավորը կամենում է իրեն տեսնել: Նրանց ընկերանալով՝ ճանապարհին խոսեց Հիսուսի մասին իր իմացածի շուրջ և ապա իր ունեցած ուտելիքը հրաշքով բազմացնելով՝ բաշխեց նրանց: Մարդիկ, տեսնելով այդ հրաշքը և խորապես ազդվելով Քրիստափորի ազնիվ վերաբերմունքից, համոզվեցին և քրիստոնյա դարձան: Քրիստափորը նախ բոլորին առաջնորդեց քաղաքի եպիսկոպոսի մոտ, որը բոլորին մկրտեց: Երբ դատավորի մոտ տարվեցին, դատավորի հարցերին և պնդումներին, որոնցով հորդորվում էր թողնել քրիստոնեությունը և դառնալ կռապաշտության, Քրիստափորը շատ իմաստուն և հանդիմանող պատասխաններ տվեց և բնականաբար մերժեց, որի պատճառով մահացու չարչարանքների ենթարկվեց: Մինչև իսկ նրան բարոյապես կոտրելու և մոլորեցնելու համար երկու կանայք ուղարկեցին բանտ, սակայն Քրիստափորն, իր քարոզչությամբ և աղոթքով, նրանց դարձի բերեց: Այս դեպքերի վրա զայրանալով՝ դատավորը նախ չարաչար մահվամբ նահատակեց երկու կանանց և ապա իր դառնությունը դարձնելով Քրիստափորի վրա՝ ասաց.

- Մինչև ե՞րբ պիտի հակառակվես թագավորի հրամաններին և մեր աստվածներին:

Քրիստափորը պատասխանեց.

- Ես հնազանդվում եմ Երկնային Թագավորիս հրամանին և միայն Նրան եմ պաշտում, Որի Անունը Սուրբ է և Օրհնյալ հավիտյանս հավիտենից:

200 զինվորները միաբան գոչեցին «Ամեն» և հայտարարեցին, որ իրենք էլ են քրիստոնյա: Դատավորը հրամայեց նրանց մեկ առ մեն սրով կոտորել, Քրիստոփորին վերստին տանջանքների ենթարկեց և ի վերջ հրամայեց գլխատել նրան:

Շատ զրույցներ են պատմվում Քրիստափորի մասին, որոնցից ամենահմայիչը իր անունից բխածն է: Քրիստափոր նշանակում է Քրիստոսակիր: Եվ պատմվում է, որ օրերից մի օր, մի մանուկ նրան խնդրեց, որ գրկի և գետի մյուս կողմն անցկացնի իրեն: Քրիստոփորը գրկեց մանկանը և ուսին դնելով, սկսեց առաջ շարժվել գետի մեջ, բայց ամեն քայլափոխի իր քաղցր բեռն ավելի ու ավելի էր ծանրանում, այնքան որ, երբ հասավ գետի մեջտեղը գրեթե ուժասպառ էր եղել և խեղդվելու վտանգի մեջ էր: Այդ պահին զգաց, որ ուսի մանուկն իրեն մագնիսի պես վեր է բարձրացնում և փրկում է: Երբ ցամաք հասան, մանուկը նրան ասաց, որ ինքն էլ է այդպես աշխարհի մեքը կրել իր ուսերին, և անհետացավ:

Հայերս նրա հիշատակը տոնում ենք Ս. Խաչի վեցերորդ հինգշաբթի օրը:

 

Ակյուլինե և Կալինիկե

Սրանք երկու պոռնիկ կանայք են, որոնք Քրիստափորին ճշմարտության ճանապարհից շեղելու համար նրա բանտախուցն ուղարկվեցին (տես գլուխ Գ, մաս Գ համար 23): Սակայն Քրիստափորն աղոթեց նրանց փրկության և մեղքերի թողության համար՝ ասելով. «Քոնն են, Տեր, բոլոր արարածները, հավատքով և արյան մկրտութամբ նրանց իրենց մեղքերից մաքրելով, այնպես արա Տեր, որ այս կանայք էլ Քո փառքի համար Քեզ երկրպագող լինեն»: Ապա նրանց Ավետարանը և սրբության մեծությունը քարոզեց: Կանայք հավատացին, զղջացին և արտասվեցին իրենց մեղքերի համար, և սրբությամբ կյանքն ու Քրիստոսի սիրո համար մահը հանձն առան. «Միայն թե,- ասում էին,- ողորմած Աստված մեզ՝ մեղավորներիս, ընդունի»: Կանայք, երբ հետ կանչվեցին տեսնելու համար, թե արդյոք կարողացան ճանապարհից շեղել Քրիստափորին, ասացին. «Ոչ թե նա ճանապարհից դուրս եկավ, այլ մենք գտանք Քրիստոս Աստծուն և ճշմարտության ճանապարհը և հիմա մենք էլ ենք արհամարհում կուռքերին»: Դատավորը, կատաղելով, հրամայեց նրանց ամենախիստ չարչարանքների ենթարկել: Երանելի կանայք սիրահոժար կրեցին չարչարանքները, որոնց մեջ էլ ավանդեցին իրենց հոգիները: Այսպիսով օրինակ հանդիսացան բոլոր նրանց համար, որոնք կարևոր չէ, թե որքան ծանր մեղքեր են գործել, հավատով, ապաշխարհությամբ, և հանուն Քրիստոսի սիրո հանձն առնելով ամեն մի դժվարություն՝ փրկության արժանանալու հնարավորությունն ունեն: Սրանց արյան հեղումը իրենց համար մկրտություն համարվեց, և հավիտենական կյանքի և Եկեղեցում ամենամյա հիշատակության արժանացան, իրենց փրկության պատճառ և առաջնորդ հանդիսացող Քրիստափորի հետ:

Հայերս նրանց հիշատակը տոնում ենք Ս. Խաչի վեցերորդ հինգշաբթի օրը:

 

«Համաքրիստոնեական Սուրբեր», Շնորհք արքեպսԳալուստյան, «ԳԱՆՁԱՍԱՐ» մատենաշարԵրևան1997 

Արևելահայերենի փոխադրեց՝ Վաչագան սրկԴոխոլյանը

ԲաԺանորդագրվել
Ընթերցել նաև
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․