Գրքեր
4 Դեկտեմբեր, Գշ Սուրբ Աբգար նախավկայի և Քրիստոսին հավատացող մեր անդրանիկ թագավորի հիշատակության օր

Աբգար Թագավոր – Ն. Ք. 50

Մեր պատմահայր Մովսես Խորենացին Աբգարին որպես հայ թագավոր է ներկայացնում: Սրա վրա հիմնվելով՝ Սիմեոն Կաթողիկոսը մեր տոնացույցի վերանայման և առաջին տպագրության ժամանակ հետևյալ ձևով նշեց նրա հիշատակությունը. «Նախավկա և Քրիստոսին հավատացող մեր առաջին թագավոր սուրբ Աբգարի», և մինչ այսօր այս անվան ներքո է տոնվում նա մեր եկեղեցում: Բայց ներկայումս առհասարակ այնպես է ընդունված, որ Աբգարը Օսրո կոչված մի երկրամասի թագավորն էր, որի մայրաքաղաքը Եդեսան է, որը մեր մեջ առավել հայտնի է որպես Եդեսիա, որն այսօր Ուրֆա, կամ Ուրհա է կոչվում: Աբգար Հայոց թագավոր համարելու պատճառն այն է, որ իր թագավորությունում, հատկապես Եդեսիայում, այնքան հայ կար, որքան ասորի: Այս շրջանում հայերը այնքան շատ էին, որ Տիգրիս և Եփրատ գետերի մեջ ընկնող այս երկրամասը պատմության մեջ հայտնի է որպես «Հայոց Միջագետք»: Տիգրան Մեծը այս երկրամասը Հայաստանին է կցել և իր նոր մայրաքաղաքը՝ Տիգրանակերտը, կառուցել էր այս երկրամասի մեջ:

Ըստ Մովսես Խորենացու՝ Աբգարի պատմությունը հետևյալն էր:

Աբգար թագավորն ինչ-որ մաշկային անբուժելի հիվանդությամբ էր տառապում: Երբ քաղաքական ինչ-ինչ հարցեր կարգավորելու համար պատգամաբերներ էր ուղարկել Հռոմ, նրանք Պաղեստինի ճանապարհով էին վերադարձել: Այս մարդիկ Երուսաղեմում ունկնդիր և ականատես էին դարձել Հիսուսի հրաշագործություններին և իրենց տեսածն ու լսածը թագավորին էին պատմել: Աբգարն, ասածներին հավատալով, այն համոզումը ունեցավ, որ Հիսուսը մի գերբնական էակ էր, մինչև իսկ երկրի վրա Աստծո հայտնությունն էր, և հետևաբար միայն Նա կարող էր բուժել իր հիվանդությունը: Ուստի մի նամակ գրեց Հիսուսին հետևյալ նախաբանով.

«Աշխարհի իշխան Արշամի (որդի) Աբգարից Հիսուս Փրկչին և Բարերարին, որը Երուսաղեմացիների աշխարհում հայտնվեց, ողջույն»:

Այս նամակի մեջ Աբգարը հայտնում է, որ լսել է Նրա և Նրա գործած բժշկությունների մասին և այն եզրակացությանն է հանգել, որ այսպիսի հրաշագործություններ կատարողը հենց Ինքը Աստվածն է, կամ Աստծո Որդին: Ուստի խնդրում է, որ մի քիչ նեղություն հանձն առնի իր երկիրը գալու և իրեն բժշկելու: Հայտնում է, որ նաև իմացել է, որ հրեաները նեղում են Նրան, ուստի հրավիրում է Հիսուսին իր փոքրիկ, բայց գեղեցիկ քաղաքը՝ Եդեսիա գալու, որը երկուսի համար ավելի քան բավական է:

Աբգարի թղթատարը Հիսուսին Երուսաղեմում գտնելով՝ հանձնում է նամակը: Հիսուսն էլ, ըստ Խորենացու, հետևյալ կերպ, գրավոր պատասխանում է Աբգարի նամակին:

«Երանի նրան, ով առանց տեսնելու կհավատա Ինձ, որովհետև Իմ մասին գրած է, որ Ինձ տեսնողները չպիտի հավատան Ինձ, բայց նրանք ովքեր չեն տեսել Ինձ պիտի հավատան և հավիտյան պիտի ապրեն»:
Ապա նամակի հաջորդ մասերում Հիսուսը հաստատում է, որ Ինքը չի կարող գալ, բայց Իր Համբարձումից հետո Իր աշակերտներից մեկին կուղարկի, որը նրան կբուժի իր հիվանդութունից:

Խորենացին շարունակում է. «Այս նամակը Աբգարին հանձնեց Անան պատգամաբերը, որը նամակի հետ մեկտեղ բերել էր Փրկչի պատկերը, որը, ասում է պատմիչը, մինչ այսօր եդեսացիների երկրում է»: Այս պատկերը մեր պատմության մեջ հայտնի է «դաստառակ» անունով:

Արդարև, ըստ նամակում տրված խոստման, Քրիստոսի Համբարձումից հետո Եդեսիա է գալիս Թադեոս առաքյալը, որը իջևանում է Տուբիա կոչված մի հրեա իշխանի տանը, որտեղից էլ հրավիրվում է Աբգարի մոտ, որն էլ որպես Քրիստոսի պատգամաբեր ընդունում է նրան հարգանքով: Թադեոսը նրան ասում է. «Եթե հավատում ես Հիսուս Քրիստոսին՝ Աստծո Որդուն, կբժշկվես: Աբգարը պատասխանում է, որ ինքը արդեն հավատացել է Նրան և Նրա Հորը: Այս ասելուց հետո Թադեոսը ձեռքը դրեց նրա վրա և բժշկեց ինչպես նրան, այդպես էլ քաղաքում եղած բոլոր հիվանդներին:

Ապա Թադեոսը ազատորեն քարոզեց Ավետարանը, թե՛ թագավորին և թե՛ քաղաքի մյուս բնակիչներին: Բոլորն էլ, թե՛ Աբգար թագավորը, թե՛ քաղաքի բնակիչները հավատքի եկան և մկրտվեցին: Կուռքերի տաճարների դռները փակեցին: Եվ այսպես, առանց դժվարության կամ բռնության, հավատացյալների թիվն ամեն օր բազմապատկվում էր:

Դարձի բերված և մկրտվածների մեջ կար խույր պատրաստող Ադդե անունով մի մարդ, որի քիչ թե շատ զարգացած լինելու և հավատքի մեջ էլ եռանդ ցուցաբերելու համար Թադեոս Առաքյալը նրան երեց, կամ եպիսկոպոս ձեռնադրեց Եդեսիայի համար և ինքը քաղաքից հեռացավ, որպեսզի իր քարոզչությունը շարունակի բուն Հայաստանի վրա իշխող Սանատրուկ թագավորի պալատում և ժողովրդի մեջ:

Ապա Աբգարը նամակներ է գրում Հռոմի Տիբերիոս կայսրին, որի իշխանության տակ էր նաև ինքը, ասելու, որ Քրիստոսի կատարած գործերը հաստատում են, որ Նա Աստված է, ուստի անհրաժեշտ է, որ Նրա Անունը և Ավետարանը քարոզվի իր իշխանության մեջ բոլոր կողմերում՝ Նրա աշակերտների միջոցով, որոնց ձեռքով էլ են մեծ հրաշքներ կատարվում, ինչպես արդարև նաև պատահեց իր հետ: Ուստի նախ խնդրում է, որպեսզի պատժի Նրան խաչած հրեա ժողովրդին, և ապա արտոնի և տնօրինի, որ ամեն տեղ Քրիստոսին, որպես ճշմարիտ Աստծու պաշտեն:

Տիբերիոսը դրական է պատասխանում, ասելով, թե ինքն էլ է Քրիստոսի մասին լսել Պաղեստինի կառավարիչ Պիղատոսից, որը նույն համոզումը ունի Քրիստոսի վերաբերյալ: Բայց հռոմեացիների օրենքով որևէ մեկի աստվածացումը կատարվում է ծերակույտի որոշումով: Այսուհանդերձ, շարունակում է Տիբերիոս կայսրը, ինքը արտոնել է, որ ցանկացողը հավատա և հետևի Հիսուսի հաստատած կրոնին և ոչ ոք չի կարող արգելել, կամ նեղել այդ հավատացյալներին: Իսկ հրեաներին պատժելու հարցը ինքը հաշվի է առնում և կանդրադառնա դրան ընթացող իսպանական պատերազմի ավարտից հետո:

Աբգարն այս նամակին ի պատասխան գրեց, որ կայսրը Պիղատոսին պաշտոնանկ անի, քանի որ նա զիջեց հրեաներին և հրամայելով, որ Հիսուսին խաչը հանեն, կատարեց նրանց պահանջը: Նամակներ գրեց նաև «Ներսեհին՝ Ասորեստանի և Բաբելոնի մանուկ արքային» և «Արտաշեսին՝ Պարսից արքային»: Երկուսին էլ վկայեց Հիսուս Քրիստոսի մասին որպես Աստծո որդու, արքաներին երաշխավորեց Սիմոն, կամ Շմավոն նախանձահույզ կոչված Առաքյալին, որն այդ կողմերում էր քարոզում, ավելացնելով, որ նա կբուժի իրենց հիվանդներին և հավիտենական կյանքի ճանապարհ ցույց կտա: Այս նամակների պատասխանը չստանալով, 38 տարի թագավորելով, մահացավ Աբգարը՝ 50-ական թթ-ին:

Մովսես Խորենացի պատմիչի ավանդածը հիմնված է ասորական աղբյուրների վրա, որոնցից մեկը «Ադդեի Վարդապետություն» կոչված գրությունն է, մյուսը «Եդեսիայի Դիվանի գրիչ Լաբուբնյայի Աբգարին ուղված Թուղթ»ն է, ասորերենից հայերեն թարգմանված «սուրբ թարգմանիչների ձեռքով» (Վենետիկ 1868): Այս նույն աղբյուրներից օգտվելով, նույն ինքը՝ Եվսեբիոս (Կեսարացի 260-340) հայտնի եկեղեցական պատմիչը, Արևմտյան աշխարհի սեփականությունը դարձրեց այս պատմությունը:

Աբգարն ամբողջությամբ ներկայացված է Կաթոլիկ հանրագիտարանում «Աբգարի զրույց» անվան տակ, բայց ոչ իբրև սուրբ: Հույն և լատին եկեղեցիներում որևէ ժամանակ տոնված լինելը չգտանք: Չի հիշատակվում նաև Փեշտիմալճյանի Հայսմավուրքի մեջ: Ընդարձակ կերպով հիշատակվում է նաև Մարզվանցու և Լիակատար հայսմավուրքներում, դեկտեմբերի 31-ին: Հայ Եկեղեցին նրա հիշատակի տոնը նախապես կատարում էր Ադդեի հետ միասին՝ Հիսնակի չորրորդ կիրակիին հաջորդող հինգշաբթի օրը: Ինչպես վերը նշեցինք Սիմեոն Կաթողիկոսն էր, որ տնօրինեց նրա հիշատակը, նույն այդ հինգշաբթիին հաջորդող շաբաթ օրը առանձին տոնել: Սակայն տարվա գրի հետ կապված փոփոխվում է օրը և կարող է տոնվել Հիսնակիի Բ և Դ կիրակիներին հաջորդող երեքշաբթի օրը: Մեր ամենափոփոխական տոներից մեկն է:

 

«Հայազգի Սուրբեր», Շնորհք արքեպսԳալուստյան, «ԳԱՆՁԱՍԱՐ» մատենաշարԵրևան1997 

Արևելահայերենի փոխադրեց՝ Վաչագան սրկԴոխոլյանը

ԲաԺանորդագրվել
Ընթերցել նաև
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․