Գրքեր
21 Հունվար, Բշ Սուրբ Կիրակոսի, նրա մոր՝ Հուղիտայի և սուրբ վկաներ՝ Գորդիոսի, Պողիկտոսի և Գրիգորիսի հիշատակության օր

Սուրբ Կիրակոս մանուկ

Նրա մոր՝ Հուղիտայի նահատակությունը տեսանք (գլուխ Դ, թիվ 20), որից ինչպես մարմնով և հոգով է անբաժան նրա հարազատը՝ Կիրակոս Մանուկը, նույնպես նահատակությամբ: Նրա մորը դատող և դատապարտող դատավորը, նրան սիրաշահելու մտադրությամբ փաղաքշում էր Կիրակոսին, սակայն մանուկը շարունակ մոր բառերն էր կրկնում. «Ես քրիստոնյա եմ և Քրիստոսին եմ պաշտում», և ինքն իր հերթին ստիպում էր դատավորին, որ ինքն էլ միանա իր չարչարվող մորը: Այդ ժամանակ դատավորը Կիրակոս Մանուկին դատարանի սանդուղքներից վայր նետեց, որի հետևանքով գլուխը ջախջախվեց և հոգին թևածեց դեպի երկինք, Բեթղեհեմի Անմեղների խմբին խառնվելու համար:

Եկեղեցին Ս. Կիրակոսին պատվել է՝ նրան նվիրելով հատուկ շարական:

 

Կիրակոս մանկան մայր Հուղիտա

Մի գոնեացի աստվածասեր այրի կին էր, միակ երեք տարեկան Կիրակոս անունով արու զավակով: Երբ իր բնակության շրջանում հալածանքները սաստկացան՝ տեղափոխվեց Տարսոն: Սակայն այստեղ էլ էին տարածվել հալածանքնեը, ուստի ձերբակալվեց, ատյան տարվեց և սոսկալի չարչարանքների ենթարկվեց: Կիրակոս մանուկը, տեսնելով մոր չարչարանքները, ճչում և լաց էր լինում և դատավորի ցուցաբերած փաղաքշանքներին հակառակ, կրկնում էր այն, ինչ նրա մայրն էր ասում. «Ես քրիստոնյա եմ և Տեր Հիսուսին եմ պաշտում»: Ձգտում էր ազատվել և մոր մոտ գնալ: Վերջ ի վերջո ձեռքերով և ոտքերով այնքան հարվածեց ու նեղեց դատավորին, որ վերջիս, բարկացած, սանդուղքներից վայր նետեց նրան և փոքրիկի գլուխը դիպչելով քարերին՝ ջախջախվեց և մահացավ: Հուղիտան Աստծուն փառք տվեց, որ իրենից առաջ իր հոգեհատորն արժանացավ նահատակության պսակին: Ապա քաջարի մորը ենթարկեցին ահավոր չարչարանքների, որոնց տոկաց հիանալի համբերությամբ: Ի վերջո նահատակվեց գլխատումով 305թ.-ին:

 

Գորդիոս Հայրապետ

Մի Կեսարացի հարյուրապետ, որը քրիստոնյա ծնողների զավակ էր և պաշտոնավարում էր Դիոկղետիանոս կայսեր օրոք, կայսերական բանակում: Սակայն տեսնելով, որ օրըստօրե բազմաթիվ մարդիկ չարչարանքների են ենթարկվում և ինքը ոչինչ չի կարող անել նրանց օգնելու համար, ժամանակի ոգուն և մտայնությանը հետևելով, որոշում է աշխարհի չարիքներից և փորձություններից հեռանալով՝ առանձնանալ անապատում և ամբողջովին աստվածային կյանքին նվիրվել: Դիոկղետիանոսի և նրա հաջորդների հալածանքները հազիվ էին վերջացել, երբ Լիկիանոս կայսրը վերսկսեց հալածանքները: Այդ ժամանակ Գորդիոսը, աստվածային նախանձախնդրությամբ այրված, իր քաղաքը՝ Կեսարիա, իջավ և հեթանոսական մի տոնակատարության ընթացքում, երբ քաղաքի մեծամեծերը և ամբողջ բնակչությունը հավաքվել էր թատրոնում, առաջ եկավ և հայտարարելով իր քրիստոնյա լինելը՝ սկսեց քարոզել ճշմարտությունը: Իշխանը հրամայեց ձերբակալել և բանտ նետել նրան: Հաջորդ օրը հրամայեց նրան, որ կուռքերին զոհ մատուցի: Գորդիոսը պատասխանեց, որ նախնտրում է պաշտել երկնավոր Թագավորին և հավիտենական ու անմահ կյանքի արժանանալ, քան թե անմռունչ կուռքերին զոհ մատուցելով՝ անցավոր պատիվների տիրանալ: Բազում և ծանր չարչարանքների ենթարկվեց, որոնց բոլորին տոկաց զարմանալի համբերությամբ: Վերջ ի վերջո, կրակով մահվան դատապարտվեց և հոժարակամ կրակը մտավ և աղոթելով ու Աստծուն օրհնելով՝ ավանդեց իր հոգին, 320 թ.-ին: Քրիստոնյաները, հավաքելով նրա ոսկորները, պատվով թաղեցին: Տարիներ հետո Բարսեղ Հայրապետը նրա շիրիմի վրա եկեղեցի կառուցեց և սուրբ զորավարի հիշատակին նվիրված մի հոյակապ ներբող արտասանեց:

 

Պողիկտոս

Դեկոս կայսեր օրոք, մի մալաթիացի ազնվական զորապետ էր, հավանաբար՝ հայ: Հռոմեացի կառավարիչ Ֆելիքսի դստեր՝ Պավլինեի հետ ամուսնանալով՝ փեսայացել էր նրան: Սերտ բարեկամական կապեր ուներ նույն քաղաքում պաշտոնավարող ոմն Ներարխոն զորավարի հետ, որը քրիստոնյա էր: Նրանից քրիստոնեական կրոնի վերաբերյալ ամեն անհրաժեշտ բաները սովորելով՝ կատարելապես համոզվեց, որ այն անհունորեն ավելի բարձր է, քան իրենց կռապաշտությունը: Թեև դեռ չէր մկրտվել, բայց քրիստոնեական կյանքով էր ապրում:

Դեկոս կայսեր հալածանքների հրովարտակը նաև Մալաթիա հասավ: Երբ հրովարտակը հրապարակում, կուռքերի առջև կարդացվեց, Պողիկտոսը, աստվածային նախանձախնդրությամբ լցված, ընթերցողի ձեռքից խլեց հրովարտակը, պատռեց, գետին նետեց և հատուկ երկրպագության համար հրապարակ բերված կուռքերն ավերելով, ամենքի դեմքին գոչեց՝ ասելով. «Եթե ես՝ մահկանացու մարդս, կարող եմ այս անմռունչ աստվածներ կոչվածներին ոչնչացնել, ապա նրանք ինչպես կարող են մեր փրկիչները և աստվածները լինել: Մեկ է աշխարհի Բարերարը՝ ճշմարիտ Աստվածը, որը ստեղծել է երկինքն ու երկիրը, մեկ է Փրկիչը, նույն ինքը Հիսուս Քրիստոսը, Որը բոլորիս մեղքերի համար տվել է իր կյանքը և հարություն առել»: Բոլորը սահմռկեցին, Ֆելիքս դատավորը զայրանալով ասաց. «Քո այս ամբարիշտ արարքները և հանդուգն խոսքերը բավական են, որ այս վայրկյանին մահվամբ պատժվես, բայց հանուն կայսեր, իմ, կնոջդ և զավակներիդ՝ զղջա ասածիդ համար և վերադարձիր հայրերիդ կրոնին, և ներման պիտի արժանանաս»: Պողիկտոսը մինչև իսկ իր կնոջ թախանձանքների հանդեպ անդրդվելի մնաց, որը ծնկաչոք աղաչում էր, որ իրենից և իր զավակներից հեռու տաներ այդ անարգանքը: «Այլևս աշխարհի հետ ոչ մի կապ չունեմ, իմ համար Քրիստոս ամեն ինչ է և Նրա համար մեռնելը՝ փառք, ես երկնավոր Թագավորի զինվորն եմ և պատրաստ եմ արյունս թափել Նրա համար»: Երբ Ֆելիքսը տեսնում է, որ նրան դարձի բերելու բոլոր փորձերը ապարդյուն են՝ մահվան վճիռ է արձակում: Երբ գլխատվելու էր տարվում՝ Նեարխոնը մոտենալով ողջագուրվում է և ասում. «Երկրի վրա միասին էինք, երկնքում նույնպես անբաժան պիտի մնանք, նահատակությամբ քեզ պիտի հետևեմ այնպես, ինչպես դու ինձ հետևեցիր քրիստոնեությամբ»: Թեև Պողիկտոսը մկրտված չէր, բայց իր արյան հեղումը նրա համար մկրտություն համարվեց և գլխատմամբ իր կյանքը կնքեց հանուն Քրիստոսի սիրո և հռչակավոր նահատակ դարձավ, որի անունով հետագայում Մալաթիայում կառուցված եկեղեցին մեծ ուխտատեղի դարձավ: Որոշ ժամանակ հետո նաև իր սիրելի բարեկամը՝ Նեարխոնն էլ նահատակվեց, որը մեր հայսմավուրքներում ընդգրկված է հունվարի 9-ին, Պողիկտոսի հետ:

 

Գրիգորիս Ռաժիկ 548

Ազգությամբ պարսիկ, Ռաժիկ ցեղից, Մանաճիհր անվամբ, Հայաստան էր գաղթել Զ դարի առաջին կեսերին, և հաստատվել էր Դվին քաղաքում, Մժեժ Գնունի հայ Մարզպանի օրոք: Այստեղ վերահասու եղավ քրիստոնեության ճշմարտությանը և վեհությանը, հավատաց և մկրտվեց՝ ստանալով Գրիգորիս անունը: «Մի զվարթասիրտ մարդ էր, Ս. Հոգով լցված, եռում էր աստվածապաշտությամբ և օրինակելի էր իր առաքինի վարքով» (Լիակատար):

Քրիստոնեական կատարելության մեջ ավելի առաջադիմելու ձգտումով վանք մտավ և կրոնավորի աստիճան ստացավ: Այստեղ նրան հյուրընկալի պաշտոն տվեցին: Բոլորին սրտանց ծառայելու պատրաստակամությամբ և բարությամբ գրավեց բոլոր վանք այցելողների սրտերը, նրա հռչակը բոլոր կողմերն այն աստիճան տարածվեց, որ վանքը սկսեցին իր անունով կոչել՝ Գրիգորիս Ռաժիկի վանք:

Քանի դեռ Հայոց մարզպանը Մժեժ Գնունին էր՝ երկիրը խաղաղության մեջ էր, թե՛ քաղաքական և թե՛ կրոնական հողի վրա: Սակայն 548 թ.-ին, նրա մահվանից հետո, պարսից շահը Հայաստանի վրա մարզպան նշանակեց Դենշապուհ Պարսիկին՝ «Կռամոլ և ժանտ մարդ«, որը Հայաստանում կրակապաշտությունը տարածելու համար իր հետ մոգեր էր բերել, «Քրիստոնյաներին ստիպում էր կրակապաշտություն ընդունել, և շատերը հավատքի համար նահատակվեցին»:

Երբ տեղեկացավ, որ Գրիգորիս Ռաժիկը նախկինում պարսիկ է եղել և կրոնով էլ կրակապաշտ, իր մոտ հրավիրեց նրան և հորդորեց, որ իր նախկին կրոնին վերադառնա: Երբ Գրիգորիսը մերժում է, սովորության համաձայն, արիական կամքը և համարձակ դիմադրությունը կոտրելու համար, նախ սաստիկ տանջանքների ենթարկեց նրան, ապա բանտարկեց: Երբ անհնար եղավ նրան կրակապաշտության բերել, սրով գլխատելու հրաման արձակեց: Գրիգորիսը զվարթ տրամադրությամբ ընդունեց վճիռը և ուրախությամբ նահատակվեց, ըստ Օրմանյանի 549 թ.-ի, ըստ Լիակատարի 551 թ.-ի հունվարի 2-ին, Դվինում:

Մենք նրա հիշատակը տոնում ենք Կիրակոս Մանկան, նրա մայր Հուղիտայի, Գորդիոսի և Պողիկտոսի հետ; Երբ տարեգիրը Ա-Խ է հիշատակվում է Վարդավառին հաջորդող երկուշաբթի, երեքշաբթի, կամ հինգշաբթի օրերից մեկում, իսկ եթե տարեգիրը Ծ-Ք է հիշատակվում է ութօրեքին հաջորդող առաջին, կամ երկրորդ կիրակիին հաջորդող երկուշաբթի, երրեքշաբթի, կամ հիգշաբթի օրերից մեկում: Այս բոլոր ճշտումները կատարվում են տոնացույցի երկրորդ հատորի ցուցումների համաձայն:

 

«Հայազգի Սուրբեր», Շնորհք արքեպսԳալուստյան, «ԳԱՆՁԱՍԱՐ» մատենաշարԵրևան1997 

Արևելահայերենի փոխադրեց՝ Վաչագան սրկԴոխոլյանը

ԲաԺանորդագրվել
Ընթերցել նաև
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․