Գրքեր

Բարոյականության մասին

Ի՞նչ է բարոյականությունը, ինչպե՞ս կարելի է սահմանել այն:

Բարոյականությունը մարդկային վարվելակերպի, վարվեցողության և դրանց առնչվող հասկացությունների համակարգ է, որն աշխարհիկ ընկալումով պետք է ընդունելի և գովելի համարվի հասարակության կողմից, իսկ կրոնական տեսակետով` պետք է հաստատված, ընդունելի ու գովելի համարվի Աստծո կողմից: Քանի որ աշխարհիկ ընկալմամբ հասարակությունն է սահմանում բարոյականության նորմերը, ապա տարբեր հասարակությունների պարագայում բարոյականության հասկացություններն ու վարվելաձևերը կարող են արմատականորեն տարբերվել և նույնիսկ բոլորովին միմյանց հակառակ լինել: Այսպիսի հակադրություն ակնհայտ է արևմտյան և արևելյան հասարակությունների բարոյական ընկալումներում և հասկացություններում, ըստ այդմ էլ` արտաքին վարվելակերպի մեջ:

Բարոյականություն ասելով` մարդիկ հաճախ պատկերացնում են առավելաբար սեռական կյանքին առնչվող իրողությունները, և հասարակությունների տարբերություններով էլ կարող են հակադրվել արտաամուսնական և մինչամուսնական կյանքի ու ապրելակերպի մասին պատկերացումները: Արևմտյան հասարակություններում ավելի ազատ մոտեցում կա այս հարցին, մինչդեռ արևելյան հասարակություններն ավելի պահպանողական ու ավանդական են ընտանիքին վերաբերող հարցերում:

 

Կախված միջավայրից, ժամանակաշրջանից և մարդկային մտածելակերպի փոփոխությունից` երբեմն ոչ բարոյական ընկալված երևույթներն օրինականացվում են` դառնալով նոր ժամանակների համար բոլորովին ընդունելի ու բարոյական: Ուրեմն, բարոյականության սահմանումը լի է հարաբերականություններո՞վ:       

«Բարոյականություն» հասկացությունը հարաբերական է դառնում, երբ զրկվում է կրոնական հիմքից: Բարոյականության նորմերը պետք է հաստատվեն բարոյական բարձր գաղափարներ և իդեալականություն ունեցող անձի, ատյանի կողմից, որպիսին իր կատարելության մեջ կարող է լինել միմիայն Աստված: Երբ մարդն է իր տրամաբանությամբ բարոյականության չափանիշներ սահմանում, կրոնական-քրիստոնեական բարոյականության հետ համեմատած` ապաբարոյականացվում է, ընկնում նույնիսկ պղծության մեջ: Արևմտյան զարգացած երկրների տարբեր օրենքներ, որոնք վերաբերում են բարոյական կյանքի կողմերին, հասնում են նույնիսկ անհեթեթության և պղծության` աստվածաշնչյան-քրիստոնեական բարոյական սկզբունքների հետ համեմատությամբ ցույց տալով, թե իրական բարոյականության ինչպիսի գահավիժումներ են եղել արդի աշխարհում:

 

Ո՞րն է կրոնական և ոչ կրոնական բարոյականության տարբերությունը:

Բարոյականությունը հիմնվում է ազատության հասկացության վրա, սակայն ազատության ընկալումը բոլորվին տարբեր և անգամ հակադիր է աշխարհիկ ու կրոնական տեսանկյուններից: Եվ քանի որ ազատության հասկացությունն աղավաղվում է, ըստ այդմ էլ` աղավաղվում են բարոյականության հասկացությունն ու ընկալումը:

Աշխարհիկ տեսակետով ազատություն նշանակում է ցանկացածն անելու թույլտվություն, իհարկե, սահման է դրվում օրենքին հակառակ ցանկությունների իրագործումը: Սակայն կրոնական տեսակետից ազատությունը նշանակում է ազատություն մեղքից և ոչ թե` թույլտվություն ցանկությունների իրագործման: Քանզի եթե մեղքի մեջ ենք, նշանակում է, որ ծառաներն ու կամակատարներն ենք մեղքի: Եվ ահա ազատության հասկացության այս տարբերությունն է պատճառը, որ աշխարհիկ ընկալմամբ բարոյականության ազատությունը տանում է բարոյականությունից ազատության, խղճի ազատությունը` խղճից ազատության, խոսքի ազատությունը` խոսքի սանձարձակության և այլն:

 

Մարդուն տրվում է ազատություն` մտածելու և ազատ գործելու համար, բայց միշտ կարևորվում է` «չկորցնելով բարոյականության սահմանը»: Ո՞վ է գծում այդ սահմանը: Մարդն ինչպե՞ս պետք է հասկանա կամ զգա, որ մոտենում է այն հատելուն:

Բարոյականության հարցերում սահմաններ գծում են օրենքը և կրոնը: Օրենքի գծած սահմանները հաճախ կարող են խիստ թերի լինել բարոյականության հասկացության առնչությամբ: Քրիստոնեությունը բարոյականությունը, ի տարբերություն պետական օրենքի, բարձրացնում է ավելի բարձր աստիճանի` նշելով նույնիսկ մտավոր ոլորտում բարոյականության նախանձախնդրության մեծ անհրաժեշտությունը: Այսպիսին են Աստծո տասը պատվիրաններից հատկապես վերջինը` «մի ցանկացիրը»` մերձավորի ունեցվածքի վրա աչք չունենալը, որը բերում է բարոյականության բարձրագույն դրսևորման հորդորը: Պողոս առաքյալը, խոսելով տասնաբանյայի այս վերջին պատվիրանի մասին, ասում է, թե որտեղի՞ց պիտի իմանար, որ ցանկանալը մեղք է, եթե օրենքը չասեր (Հռ. 7.7): Նաև Քրիստոս մտքում արդեն իսկ կատարված անբարոյականությունը համարժեք է համարում իրականության մեջ կատարված մեղքին (Մատթ. 5.28): Եթե համեմատելու լինենք հին աշխարհի տարբեր օրենքների հետ, ինչպիսին օրինակ Համուրապպիի օրենքներն են, որոնք հայտնի են իրենց իմաստությամբ և հասարակական կյանքի կարգավորության համար անհրաժեշտ ներունակությամբ, ապա այստեղ էլ չի նկատվում մարդու ոչ միայն արտաքին արարքներից, այլ դեռ ներաշխարհից բարոյականության դրսևորման պահանջը: Կրոնական ըմբռնումն է, որ բերում է բարոյականության բարձր ընկալումներն ու պատկերացումները:

Այսօրվա պետական օրենքի և տասը պատվիրանների միջև համեմատություն կատարելով` կտեսնենք, որ պետական օրենքները տասը պատվիրանների կրճատված ու աղավաղված տարբերակն են: Պետական օրենքներից դուրս են նետված այնպիսի կարևոր պատվիրաններ, ինչպիսիք են «մի շնացիրը» (Ելք 20.14), «ուրիշ Աստվածներ մի ունեցիրը» (Ելք 20.3), «կուռքեր մի սարքիրը» (Ելք 20.4), որի պատճառով աղանդավորների, կրոնական խեղաթյուրումների, հոգևորապես աղավաղված կյանքերի և բացահայտ անառակության դրսևորումների ականատեսներն ենք դառնում:

Պետության օրենքները վերաբերում են հիմնականում անձին կամ պետությանը և անձի կամ պետության ունեցվածքին պատճառված վնասին` որպես «մի՛ սպանիր» (Ելք 20.13), «մի՛ գողացիր» (Ելք 20.15), «սուտ վկայություն մի՛ տուր» (Ելք 20.16) պատվիրանների արտահայտություն: Սակայն չի կարելի պետական-հասարակական կյանքում դեն նետել մյուս պատվիրանները, որովհետև այդպիսի վարմունքը կարող է բերել ընտանիքների, հասարակության բարոյազրկման, բարոյական ընկալումների աղճատման: Բարոյականության հարցում պետությունը չի կարող Պիղատոսի պես ձեռքերը լվանալ և մի կողմ կանգնել, այլ պետք է նախանձախնդիրը լինի բարոյականության ամրապնդման: Պետության ոչ նախանձախնդիր վերաբերմունքը բարոյականության ամրապնդման հարցում վնասում է երեխաներին, որոնք մեր ապագան են, և հետևաբար` վնասվում է մեր ապագան, ազգի, երկրի ապագան: Երեխաներն այսօր մեր երկրում ապահովված չեն բարոյալքման տանող ընթացքներից: Ցավոք սրտի, այսօր երեխաներն ավելի շատ բան գիտեն մեղքի մասին, քան մենք գիտեինք նրանց տարիքում: Երեխաների համար նախատեսված հեռուստահաղորդումները կարող են հանկարծակի ընդհատվել անպարկեշտ գովազդով, երեխաների համար նախատեսված քաղաքային այգում կամ զբոսավայրերում անառակաբարո գործունեություն է ծավալվում: Պետական պաշտոնյաները և բոլորը գիտեն, թե որ վայրերում են հավաքվում անառակները, միասեռականները և պղծություն տարածում, սակայն մինչ օրս հիմնավոր ոչինչ չեն ձեռնարկում նրանց արատավոր քայլերը կանխելու և վերացնելու համար: Պետությունների օրենքներն անգամ լուրջ պատիժ չեն սահմանում անբարոյականությամբ զբաղվողների, անբարոյականություն տարածողների համար: Մինչդեռ քրիստոնեության տված պատվիրանները, որոնք շատերին արգելքներ, սահմանափակումներ են թվում, հիմնականում զգուշացումներն են առկա վտանգներից, կորստյան տանող ճանապարհներից և ուղեցույց դեպի կյանքի բարօրություն ու հավիտենություն:

 

Հոգևոր կյանքում ովքե՞ր կարող են ազատ համարվել:

Հոգևոր իմաստով ազատ համարվում են մեղքից ազատ եղողները, մեղսալի ընթացքից դուրս եկածները, մեղքերի բեռից ազատվածները: Ազատության ոչ կրոնական ընկալումը հիմնվում է մարդու իրավունքների վրա` պնդումով, որ մարդը, եթե չի վնասում պետությանը կամ պետության քաղաքացուն հիմնականում կյանքի և ունեցվածքի առումով, իրավունք ունի անելու իր ամեն ցանկացածը: Այս ընկալման մեջ մարդու իրավունքների շեշտումը հաճախ հակասում է հասարակության իրավունքներին, ինչպես օրինակ սեռական փոքրամասնության մեջ գտնվող անձերի իրավունքների պաշտպանությամբ ոտնահարվում են իրավունքները հասարակության, որին պարտադրվում են առանձին անձերի իրավունքները` հասարակության մեջ ընդունված ավանդույթներին, պատմական ընկալումներին և հասկացություններին հակառակ:

 

Նյութական արժեքները կարո՞ղ են անբարո լինել:

Նյութական արժեք ասելով` հասկանում ենք նյութից պատրաստված, ստեղծագործված արժեքավոր իրեր, ստեղծագործություններ, ինչպիսիք են մշակույթի, արվեստի ստեղծագործությունները, գլուխգործոցները: Նյութական արժեքներն ինքնին անբարո չեն, սակայն դրանց բովանդակությունը կարող է հակասել քրիստոնեական բարոյականության ընկալումներին կամ դրսևորման ձևերին, ինչպես նաև մեկի համար նյութական գերագույն արժեք է փողը, ինչը քրիստոնեկան ընկալմամբ արծաթասիրության մեղքի արտահայտումն է:

Նյութի միջոցով դրսևորվող նկարչության, քանդակագործության մեջ կարող են պատկերվել մերկ մարդիկ կամ մարդկանց մերկության տեսարաններ, որոնց բացահայտ ցուցադրումն ընդունելի չէ քրիստոնեական տեսակետից: Անգամ կրոնական բովանդակությամբ նկարներ կամ քանդակներ ազատական մոտեցմամբ պատկերում են մերկ մարդկանց, մինչդեռ այսպիսի մոտեցում չենք տեսնում քրիստոնեական վաղ շրջանի մշակույթի մեջ, որտեղ մանրանկարները կամ պատկերաքանդակները կատարված են միայն մարդկային կերպարների պատկերումով և դրանցով ասելիքի խորհուրդը վեր հանելու տաղանդով: Սակայն Վերածննդի շրջանում նույնիսկ կրոնական բովանդակությամբ ստեղծագործություններն սկսեցին հակասել կրոնական որոշ գաղափարների վաղքրիստոնեական ընկալումներին, քանի որ այդ դարաշրջանը բերում էր վերածնունդը ոչ թե մշակութային վերելքի, այլ հեթանոսական ընկալումների և գաղափարների: Ըստ այդմ` կրոնական թեմայով ստեղծագործություններն արդեն պատկերում էին ոչ միայն աստվածաշնչյան դրվագներ, այլ հատկապես նպատակ ունեին դրանց միջոցով պատկերելու մարդուն, նրա մարմնի գեղեցկությունը, կառուցվածքը, ուժը, նրբությունը: Դա է պատճառը, որ անգամ Քրիստոսին վերաբերող թեմայով նկարներում մարդիկ կիսամերկ են, կանայք դրսևորում են իրենց մարմնի մերկության տեսարանները: Ուրեմն, նյութական արժեքները կարող են անբարո լինել իրենց բովանդակությամբ:

 

Բարոյագիտությունը կամ էթիկան գիտություն է բարոյականության մասին. մարդը բարոյական ծնվո՞ւմ է, թե՞ դա ներարկվում է իր աշխարհայացքի մեջ գիտության, գիտելիքի միջով:

Մարդը ծնվում է առանց գիտելիքների և բարոյականության կամ դրան հակառակ պղծության հակումների: Հետագա դաստիարակության, գաղափարների ընկալման ժամանակ արդեն ձևավորվում են համապատասխան հակումներ: Պողոս առաքյալն ասում է, որ հավատը լսելուց է, իսկ լսելը քարոզելուց (Հռոմ. 10.14, 17): Առաքյալի խոսքն է նաև. «Աստծու շնչով գրված ամեն գիրք օգտակար է ուսուցման, հանդիմանության, ուղղելու և արդարության մեջ խրատելու համար, որպեսզի կատարյալ լինի Աստծու մարդը և պատրաստ` բոլոր բարի գործերի համար» (Բ Տիմ. 3.16-17): Սա ցույց է տալիս, որ առանց ուսուցման մարդը կարող է մոլորվել, ընկնել մեղքի ծուղակը, քայլել անբարոյականության զարտուղի ճանապարհներով:

Հնում փիլիսոփաները վիճում էին այն հարցի շուրջ, թե առաքինությունն արդյոք բնածի՞ն է, թե՞ ձեռքբերովի: Այն օրինակն էր տրվում, որ բժշկություն իմացող մարդը բժիշկ է, բայց արդարություն իմացող մարդը կարող է և արդար չլինել: Ուրեմն, միայն իմացությունը բավարար չէ, այլ անհրաժեշտ է նաև կամքի դրսևորումը: Առաքյալի խոսքով` մինչև Քրիստոս մարդիկ օրենքի տակ էին, իսկ Փրկչի գալստից հետո` շնորհի (Հռ. 6.14-15, Գաղ. 3.24-26), այսինքն` մարդիկ օրենքի խիստ պատիժներից վախենալով է, որ պահպանում էին առաքինի ապրելակերպի շատ կանոններ: Սակայն այժմ մարդը նաև կարող է շնորհը, կարողությունն ունենալ ոչ թե իրեն վախից զսպելու, այլ ներքնապես և ամբողջապես բարոյական ու առաքինի լինելու, որովհետև Քրիստոս ոչ միայն ուսուցանեց և ցույց տվեց ճիշտ ճանապարհը, այլև դրա հետ մեկտեղ շնորհներ տվեց վերափոխվելու և կարողություն ունենալու` աստվածահաճո կյանքով ապրելու և գործելու համար: Հետևաբար, բարոյականությունը կամ անբարոյականությունն ի ծնե չեն լինում, այլ ուսուցմամբ ու քարոզչությամբ, և բարոյականությունն ու առաքինությունը հաստատվում են աստվածային շնորհի գործակցությամբ:

 

Տեր Ադամ քհն. Մակարյան

17.04.18
ԲաԺանորդագրվել
Ընթերցել նաև
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․