Երբ կարգավորես ներքինը, կկարգավորվի նաև արտաքինը

Հոգևոր կյանքի սկզբունքներից մեկն ինքդ քեզ ճանաչելն է: Սրբակյաց hայր Նիկոն Վորոբյովը նշում է, որ քրիստոնյայի կյանքում երկու ժամանակաշրջան կա՝ առաջին՝ քո անկման, մեղքի, ապականության գիտակցումը, երկրորդ՝ հոգու խոցերի աստիճանական բուժումը: Առանց առաջինի՝ երկրորդը չի կարող լինել: Առաջինը հաճախ հանգեցնում է անկեղծ, խորը խոնարհության, որի դեպքում հնարավոր է նաև առանց վնասվելու ստանալ հոգու բժշկություն և Աստծու այլ պարգևներ: Առանց խոնարհության դրանք կվնասեն կամ նույնիսկ կործանման կտանեն:

Նկատենք, որ աստվածային Նախախնամությունը տարբեր միջոցներով աշխատում է մեր հոգիներում բազմապատկել հոգևոր խոնարհությունը: Աստծու հրեշտակները և սրբերը երկնքում ակնկալում են տեսնել մեր սրտի խորունկ խոնարհությունը, այլ ոչ թե ինչպիսի արտաքին ձեռքբերումներ ունենք այս աշխարհում: Հայր Նիկոն Վորոբյովը շեշտում է. «Մարդու հոգևոր աճի չափը նրա խոնարհությունն է: Ինչքան մարդը հոգով բարձր է, այնքան խոնարհ է: Եվ, ընդհակառակը, ինչքան խոնարհ է, այնքան բարձր է: Ոչ թե կանոնները, երկրպագությունները, պահքերը, Աստծու Խոսքի ընթերցանությունը, այլ խոնարհությունն է մարդուն մոտեցնում Աստծուն: Առանց խոնարհության ամեն ինչ, նույնիսկ մեծագույն  սխրանքները ոչ միայն անօգուտ են, այլև կարող են նույնիսկ ամբողջովին կործանել մարդուն»:

Խոնարհությունը սկսվում է հնազանդության միջոցով: Հնազանդությունը գալիս է այն ժամանակ, երբ սկսում ենք հասկանալ, թե ինչ ենք արել մեր անհնազանդությամբ և ինչպես ենք ավերել մեր ներաշխարհն ու առողջությունը: Եվ խոսքը պարզապես արտաքուստ հնազանդության մասին չէ: Մարդը կարող է արտաքուստ խոնարհ կամ հնազանդ լինել զանազան իրադրություններից ելնելով, ինչպես օրինակ՝ ծառան հնազանդ է, որովհետև իշխանի սրի ճնշման ներքո է, կամ վանականն արտաքուստ խոնարհ է, որովհետև մարդահաճության և հոգևոր հպարտության մեջ է: Հոգևոր կյանքում կարևորն այն է, թե ներքուստ ինչպիսին ես: Արտաքուստ կարող ես պահպանել էթիկայի, բարոյականության, բարեպաշտության կանոնները և բոլորի առջև այդպիսին երևալ, սակայն Երկնքի Արքայություն չկարողանալ մտնել, քանի որ իրականում ներքուստ լեցուն ես մեծամտությամբ, հպարտությամբ, դատապարտությամբ, ցանկասիրությամբ, անհնազանդությամբ և այլ  մեղքերով: Սա նշանակում է, որ հոգևոր կյանքը չափվում է ոչ թե արտաքին ձեռքբերումներով, այլ՝ ներքին փոփոխության չափանիշներով․ առաջին հերթին խոնարհության չափով: Որպեսզի ավելի պարզ լինի, թե հոգևոր կյանքում որքան էական են ներքին դրդապատճառները, կարելի է հիշատակել այն պատմությունը մի վանականի մասին, որի հեզության համբավը տարածվել էր ամբողջ վանքով: Շատ անգամ այլ վանականներ փորձում էին նրան դիտավորյալ հունից հանել՝ անտեղի կշտամբելով, անարդար վարմունքով, սակայն այս վանականը լռությամբ տանում էր այդ ամենը և երբեք ոչ ոքի վրա չէր բարկանում, ինչքան էլ փորձում էին նրան հունից հանել: Մեկ ուրիշ վանքից մի այլ վանական է գալիս և մեծ հետաքրքրությամբ այս վանականին հարցնում, թե նա ինչպես է կարողանում իր հանդեպ ուրիշների կողմից կատարած անարդար արարքները հեզությամբ և հնազանդությամբ տանել:  

Վերջինս էլ առանձնակի հպարտ ժպիտով պատասխանում է.

- Որովհետև ես իմ մտքում արհամարհում եմ մյուսներին և ինձանից ցածր դասում ու նրանց ասածները որևէ բանի տեղ չեմ դնում…

Այս պատմությունը ցույց է տալիս, թե հեզության համբավ ունեցող վանականի սրտում իրականում ինչպիսի դրդապատճառներ կային, և որ այդ մարդու հոգին հպարտությամբ էր լցված: Հետևաբար, պետք է հիշենք, որ Աստված նայում է մեր սրտին (Ա Թագ. 16.7) և մեզ գնահատում ըստ մեր ներքին մարդու հասունության: Այս առումով մենք պետք է ուշադրություն դարձնենք, որ հոգևոր կյանքն առաջին հերթին ուղղված է ոչ թե դեպի արտաքին երևույթներն ու իրողությունները, այլ դեպի ներքինը: Սբ. Նիկոլայ արք. Վելիմիրովիչը նշում է. «Մարդիկ գեղեցիկ են երևում միայն մարդկանց մեջ: Մարդուն է մարդը գեղեցիկ թվում: Եվ այլևս ոչ ոք աշխարհում չի նկատում մարդու գեղեցկությունը... Բնությունը չի նկատում գեղեցիկ մարդկանց: Մինչդեռ բնությունն իսկապես նկատում է մարդու բարությունը... Ոչ միայն կենդանիները, այլև նույնիսկ բույսերը և այլ արարածները իրենց կերպով զգում են մարդու բարությունը: Սակայն, ինչպես նկատելի է բարի մարդու բարությունը, բնությունը նաև նկատում է չար մարդու չարությունը: Այս մասին բազմաթիվ վկայություններ կարելի է վկայակոչել սուրբ մարդկանց կյանքից և չարությամբ լեցուն մարդկանց կյանքից: Նույն կերպ, հոգիների աշխարհը ուշադրություն չի դարձնում մարդու գեղեցկությանը, բայց նկատում է նրա բարությունը կամ չարությունը, այսինքն` ներքին գեղեցկությունը կամ տգեղությունը»:

Այսպիսով, երբ կարդում ենք Սուրբ Հայրերի գրվածքները, նկատում ենք, որ նրանք շեշտադրում են ներքին մարդու փոփոխությունը: Սա վերացական հասկացություն չէ: Սա ամենօրյա ջանադիր աշխատանք է: Դա նշանակում է, որ մեր բնավորության բացասական կողմերը նույնպես պետք է շտկվեն և մեր ներքին բացասական խառնվածքը, մարմնավոր մարդու բնույթը պիտի փոխվի աստվածալույս հոգևոր բնույթի՝ աստիճանաբար նմանվելով սրբերին, հրեշտակներին: Սբ. Պողոս առաքյալը նույնպես այդ մասին գրում է. «Դրա համար էլ չենք տկարանում. այլ, թեպետև մեր այս արտաքին մարդը քայքայվում է, բայց մեր ներքին մարդը նորոգվում է օրըստօրե» (Բ Կորնթ. 4.16): Սբ. Պետրոս առաքյալը շեշտում է, որ ներքին մարդու առաքինություններով զարդարվելը շատ ավելի մեծ արժեք է ներկայացնում Աստծու առջև (Ա Պետր. 3.4): Սրբակյաց Հայր Եփրեմ Արիզոնացին ասում է. «Մարդը երկակի է. նա բաղկացած է արտաքինից և ներքինից, մարմնից և հոգուց: Նա հագնվում է ինչպես արտաքնապես, այնպես էլ ներքնապես: Եվ մերկանում է արտաքնապես և ներքնապես: Եվ սնվում է նյութական ու հոգևոր սննդով: Եթե մարդը ներքին փոփոխություն չի ունենում, ապա արտաքինը ոչինչ է: Կարգավորիր քո ներքինը, մտքերը և մնացած ամենայնը, և կտեսնես, որ քո արտաքին գործողությունները ճիշտ կլինեն»:

Ներքինի կարգավորման մեջ էական նշանակություն ունեն մտքերը: Մենք ոչ միայն մեր արարքներով պիտի չարը չգործենք, այլև՝ մեր մտքերով: Մենք ոչ միայն մեր խոսքով կամ արարքներով պիտի չդատապարտենք ուրիշներին, այլև՝ մտքերով, այսինքն՝ զերծ լինենք նաև մտքում ուրիշների նկատմամբ բացասական վերաբերմունքից: Այդժամ, մեր միտքն ու հոգին կխաղաղվեն և կհանդարտվեն: Հիշենք, որ Աստծու առջև կագնելու ենք նաև մեր լավ ու վատ մտքերով, և մեր բոլոր մտածումներն ամբողջապես բացահայտվելու են երկնային աշխարհում: Հայր Նիկոն Վորոբյովը նշում է. «Եվ որտե՞ղ ես խաղաղություն փնտրում: Ոչ թե մարդիկ են մեղավոր, որ անհանգստության մեջ ենք, այլ մեր (ներքին) վիճակը, մեր տկարությունը: Մենք ինքներս մեզ պետք է մեղադրենք: Իսկ եթե տրտնջանք կամ ինչ-որ սխալ բան անենք, մենք մեզ պետք է կշտամբենք և ապաշխարենք, և Տերը խաղաղություն կպարգևի մեր հոգուն: Մեր խաղաղությունը ոչ թե տեղի կամ արտաքին այլ պայմանների փոփոխության մեջ է, այլ ներքին փոփոխության՝ հեզություն և խոնարհություն ձեռք բերելու մեջ: Այս հատկությունները հնարավոր չէ ձեռք բերել մենության մեջ, կամ այն դեպքում, երբ բոլորը սիրում և հարգում են մեզ: Տերը գիտի, թե ինչ ուղարկի մեր փրկությանն օգնելու համար: Պետք է Աստծու ձեռքերից վերցնենք այն ամենը, ինչ պատահում է մեզ և դիմանանք նրան, ինչն առկա է, մինչև Տերը թույլ կտա մեկ ուրիշ փոփոխություն: Մայրն այնչափ չի հոգում իր երեխային, որքան Տերն է հոգ տանում»:  Արդ, եթե ներքուստ հոգևոր փոփոխություն չկա, նշանակում է՝ ներքին խաղաղություն և լռություն էլ չկա, և բոլոր դեղամիջոցներն ու լավագույն բժիշկները դառնում են անարդյունք: Առաջնորդվել մեր ներսում բարին պահպանելու, Աստծուն վստահելու ուղենիշով: Միայն այդպես է հնարավոր լուսավոր ապագան նկատել, հոգեպես և մարմնապես առողջ լինել, Աստծուն ու մյուսներին սիրով ծառայել:

Հովհաննես Մանուկյան