Հակոբոս 3:1-4

1. Մի՛ բազում վարդապետք լինե՛լ, եղբա՛րք իմ, գիտասջի՛ք, զի մե՛ծ դատաստան ընդունելոց եմք:

2. Քանզի բազո՛ւմ ինչ յանցանեմք ամենեքեան, եթէ ոք բանիւ ո՛չ յանցանիցէ՝ նա՛ է մարդ կատարեալ, որ կարօղն է սանձահարե՛լ զամենայն մարմին իւր:

3. Տե՛ս՝ զի ձիոց սանձս ի բերան դնեմք՝ առ անսալո՛յ նոցա մեզ, և զամենայն մարմինս նոցա նուաճիմք:

4. Ահաւասիկ և նաւք՝ ո՞րպիսի ինչ են, և ի սաստիկ հողմոց վարին. և փո՛քր թևովն շրջին՝ յո՛ր կոյս և միտք ուղղչին կամիցին:

Եղբայրնե՛ր իմ, շատերդ ուսուցանողներ լինելու չձգտեք: Իմացե՛ք, որ մեծ դատաստան ենք ընդունելու, քանի որ բոլորս էլ շատ ենք մեղանչում: Եթե մեկը խոսքով չի մեղանչում, նա կատարյալ մարդ է՝ ընդունակ սանձահարելու իր ամբողջ մարմինը: Տե՛ս, թե ինչպես սանձեր ենք դնում ձիերի բերանը, որ նրանք մեզ հնազանդվեն. և նրանց ամբողջ մարմինը կառավարում ենք: Ահավասի՛կ և նավերը. ի՜նչ հսկա բաներ են, սաստիկ հողմերից քշվում են, բայց փոքր մի ղեկով ուղղվում են ո՛ր կողմը որ նավավարի սիրտն ուզում է:

Քրիստոսի պարգևների շնորհներն առաքյալների միջոցով կրկնապատկվեցին մարդկանց մեջ, քանզի ովքեր հավատում էին Ավետարանին և մկրտվում ավազանում, ապա առանց հրաշքների և շնորհների դուրս չէին գալիս ավազանից, ինչպես որ մատակարարում և տալիս էր նրանց Հոգին՝ ըստ իր բազմապիսի իմաստության և տեսության, այն, որ տեսնում է ընտրյալ ամանը՝ արժանի ստանալու թե՛ մեծ և թե՛ փոքր շնորհներ և շահել դրանով՝ ըստ տվողի ցանկության:

Նման ձևով մեկին տալիս է մեծ և կարևոր [շնորհներ], մյուսին՝ քիչ և պիտանի: Շնորհների այսպիսի բազմազանության մասին իրապես Պողոսն է ուսուցանում մեզ. «Մեկին Հոգուց տրված է իմաստության խոսք, մյուսին՝ գիտության խոսք՝ նույն Հոգուց… մյուսին՝ մարգարեության… մյուսին՝ տեսակ-տեսակ լեզուներով խոսելու շնորհ, մյուսին՝ լեզուների թարգմանության շնորհ, մյուսին՝ զորավոր գործերի կարողություններ», այնուհետև ավելացնում է, թե. «Այս ամենը միևնույն Հոգին է առաջացնում և բաժանում յուրաքանչյուրին՝ ինչպես որ կամենում է» (Ա Կորնթ. 11:7:11):

Արդ, այսպիսի շնորհների բազմազանության պատճառով հերետիկոսություններ և բաժանություններ մտան եկեղեցու մեջ, յուրաքանչյուրն իր շնորհը գովաբանելով և պատվելով՝ ընկերոջը հակառակ:

Եվ ոչ միայն շնորհով էին պարծենում՝ ընկերոջինը փոքր համարելով, այլև՝ իրենց մկրտողինն ու վարդապետինը, կարծես թե ասելով. «Իմը առաքինի է, բայց քոնն այդպիսին չէ, իմը Քրիստոսից է ընտրված և կոչված, իսկ քոնը՝ մարդկանցից»:

Եվ սրանց պատճառով բանավեճեր, կռիվներ և թշնամանք առաջացավ քրիստոնյաների մեջ, որի համար Քրիստոսի անունը հայհոյվում էր անհավատ հրեաների և հեթանոսների մեջ:

Եվ ոչ միայն աշակերտներն էին այսպիսի ամոթալի գործեր անում, այլև վարդապետներն էլ սկսեցին կեղծավորություն անել և քաղցր խոսքով բազմաթիվ աշակերտներ որսալ: Եվ աշակերտներն էլ իրենց լսածից բորբոքվելով՝ իրենց համար վարդապետ էին ընտրում, և նրանց խոսքերից պատրանքի մեջ ընկնելով՝ կործանվում:

Արդ, այսպիսիներին է սաստում և ասում. եղբայրնե՛ր իմ, շատերդ ուսուցանողներ լինելու չձգտեք:

Այսպիսիներին նաև Պողոսն է սաստում, և հերձվածություն կոչելով նրանց ախտը՝ ասում է. «Ձեզնից յուրաքանչյուրն ասում է՝ ես Պողոսյան եմ, և մյուսը, թե՝ ես Ապողոսյան, և մյուսը, թե՝ ես Կեփասյան, և մյուսը, թե՝ ես Քրիստոսյան, իսկ արդ՝ մի՞թե բաժանված է Քրիստոս» (Ա Կորնթ. 1:12-13):

Տեսնո՞ւմ ես, թե ինչպես է հանդիմանում, քանզի նաև Քրիստոսն է արգելում պարծենալ և ընկերոջ առջև հպարտանալ: Եվ երանելին առհասարակ արգելում է շատերին ուսուցանողներ լինել: Եվ դա ցույց է տալիս՝ ասելով. «Բայց թող երկու կամ երեք մարգարեներ խոսեն մեկ-մեկ, իսկ մյուսները թող քննեն: Իսկ եթե նստածներից մեկը մի հայտնություն ունի անելու, առաջինը թող լռի» (Ա Կորնթ. 29:30): Տեսնո՞ւմ ես, թե ինչպես է արգելում շատերին վարդապետ լինել, քանզի, եթե մարգարեությունը, որ շնորհով ավելի բարձր է վարդապետությունից, որն առաքյալներից հետո է կարգվել, արգելում է, ապա որքա՞ն առավել այլ շնորհները, որոնք ավելի ցածր են:

Արդ, նույն միտքն են արտահայտում նաև այս խոսքերը. շատերդ ուսուցանողներ լինելու չձգտեք: Առաջին ընթերցումից այնպես է թվում, թե հատուկ վարդապետներին է սաստում, և աշակերտներին ազատում է նախատինքից, սակայն կարծում եմ, որ երկու կողմերին էլ սաստում է:

Վարդապետներին հանդիմանում է՝ կեղծավորության մեջ չընկնել մարդկանցից պատիվ ստանալու համար և ոչ էլ սեփական անձն առաջ մղել պատվի արժանանալու համար, եթե այդ կոչումն Աստծուց չէ, որպեսզի չլինի թե այն շնորհը, որ Աստծուց ստացավ, ամբարտավանության պատճառ դառնա և ընկերոջ հանդեպ մեծամտանալու առիթ, և ոչ էլ նա, ով դեռևս կատարյալ գիտության չի հասել, թող վարդապետի կոչմանը չհավակնի, այլ՝ աշակերտի կարգավիճակում մնա, մինչև որ հասնի այդ աստիճանին:

Իսկ աշակերտներին սաստում է, որպեսզի բազմաթիվ վարդապետներ չունենան և նրանց գովաբանություններով չհպարտանան, կամ կեղծավորություն չանեն. ոչ հանդիմանողներից հեռանան և ոչ էլ սիրեն ու հարգեն հաճոյախոսներին, որոնք լսելիքն են միայն հմայում, և բոլորի մոտ գովեստի խոսքեր ասում, և թող ոչ ոք մարդկանց կողմից վարդապետ չկոչվի: Ուստի սրա մասին Տերն ինքն էլ պատվիրեց, որ ոչ ոքի վարդապետ մի՛ կոչի, և ոչ էլ դու որևէ մեկից վարդապետ կոչվիր՝ ասելով.

«Բայց դուք որևէ մեկին ուսուցիչ մի՛ կոչեք, որովհետև ձեր ուսուցիչը մեկն է, և դուք բոլորդ եղբայրներ եք» (Մատթ. 23:8):

Այս ամենի մասին ցանկացավ հայտնել, երբ ասաց. եղբայրնե՛ր իմ, շատերդ ուսուցանողներ լինելու չձգտեք: Իմացե՛ք, որ մեծ դատաստան ենք ընդունելու:

Երբ սաստեց վարդապետներին և հանդիմանեց աշակերտներին, ապա վախեցնում է նրանց ահավորով. իմացե՛ք, ասում է, այսինքն՝ մտապահեք և տգետ մի՛ եղեք, քանզի եթե մեկն այսպիսով տարբերվի մյուսներից, զուր տեղը վճարելու է, քանզի մեծ դատաստան ենք ընդունելու: Մեծ ասելով հայտնում է սաստկության, անաչառության և անողորմության մասին, քանզի այսպիսի դատաստան է լինելու կեղծավորների, փառասերների, մարդահաճոների, հպարտների և հատկապես նրանց հետ, ովքեր վաճառում են Աստծու խոսքն իրենց ստամոքսի, որովայնի և ագահության համար: Եվ այդ պատճառով էլ ինքնակոչ վարդապետության մասին է ասում, այլ ոչ թե Աստծու կողմից ընտրված: Հետևաբար ասում է. իմացե՛ք, որ մեծ դատաստան ենք ընդունելու, քանի որ բոլորս էլ շատ ենք մեղանչում: Այսպես ասելով թեև մեր բնության տկարությունն է ցույց տալիս, և մեղքերից հեշտությամբ գայթակղվելը, քանզի անհամար են այն սխալները, որոնցով մեղանչում ենք որպես մարդ՝ թե՛ խորհուրդներով, թե՛ խոսքով, թե՛ գործով, թե՛ զգայարաններով, և այդ ամենի համար ոչ թե թեթև, այլ՝ մեծ և աններելի դատաստան ենք ընդունելու:

Բայց կարծում եմ, թե այստեղ շատ հանցանքներ Սուրբ Գրքի վարդապետության [սխալ ուսուցման] համար է ասում, քանզի ովքեր ցանկանում են մեկնել աստվածային Գիրքը, նաև՝ Աստծու մասին խոսել, շատ երկյուղած պետք է լինեն, զգոն և հաճախակի աղոթող, ու անդադար Հին ու Նոր Կտակարանների ընթերցանությամբ զբաղվող: Եվ հատկապես այս գործի համար չափազանց պետք են երկու կարևոր բաներ՝ սրտի մաքրություն և հոգու անարատություն, որպեսզի դրանց շնորհիվ արժանանան գիտության շնորհներին:

Եվ կամ, եթե սա չլինի, ապա երկար ժամանակ է պետք և ջանք՝ անձը Հոր խոսքին վարժեցնելու համար, կատարյալ գիտակ և հմուտ լինել ուսմանն ու վարդապետությանը, և այնուհետև խոսել հոգևոր կատարելության և մարմնավոր հասակի մասին, ասում է Աստվածաբանը:

Եվ այս ամենով հանդերձ դեռևս բազմաթիվ հանցանքներ ենք գործում կա՛մ մտքի սայթաքման, կա՛մ կենցաղային զանազան հոգսերի պատճառով, որ խոչընդոտում են մեզ խոսել ժամանակին, կա՛մ բարկության, կա՛մ որևէ մեկի հանդեպ ոխ ունենալու պատճառով, քանզի այս ամենը խավարեցնում են միտքը: Ուստի, եթե մարմնավոր զրույցի ժամանակ, երբ սխալվում և սուտ ենք խոսում, անմեղադիր չենք լինելու, ապա որքան առավել, որ եթե հոգևոր պատգամների մեջ սուտ կամ հակառակ խոսենք Աստծու և աստվածայինի մասին:

Այդ պատճառով էլ ասում է. բոլորս էլ շատ ենք մեղանչում: Եվ բոլորս ասելով ցույց է տալիս, որ մարդկանցից ոչ ոք չի կարող քիչ գիտելիքներով խոսել Աստծու և նրա պատգամների մասին և չսխալվել, եթե նույնսիկ կատարյալ լինի [աշխարհային] գիտելիքների մեջ և բոլոր գիտություններին տիրապետի: Կարծում եմ, թե սա է ուզում ասել նաև մարգարեական հետևյալ խոսքը. «Զարմանքիս մեջ ասացի. «Ամեն մարդ սուտ է»» (Սղմ. 115:11): Այսինքն՝ երբ նայեցի և տեսա աստվածային իմաստության խոր անդունդը, որ անքննելի և անհասանելի է մարդկային իմացության համար, հիացա անմատչելիությամբ և զարմացա ու ինքս ինձ ասացի, թե մարդկանցից բոլոր նրանք, որ խոսեցին և դեռևս խոսելու են Աստծու մասին, որքան էլ ջանան և հորինեն նման բաներ, սուտ են և բազում անգամներ հեռու ճշմարտությունից: Նույն միտքն է ակնարկում նաև իմաստունի այս ասածը, թե ամեն մի խոսքի համար ջանք է պետք, և ոչ մի մարդ չի կարող իրապես խոսել Աստծու մասին:

Նման ձևով նաև ես, եղբայրնե՛ր, տագնապում եմ և դողում, որովհետև այսպիսի դատաստան է ինձ [սպասվում] և իմ կյանքն այսպիսի խղճմտանքով եմ անցկացնելու, քանի որ կատարելության չեմ հասել խոսքի իմաստի հասկացողության մեջ, այլ մեղքի և տգիտության պատճառով խավարել է միտքս: Նաև, երբ այս տեսնում եմ սովորական իմաստունների և ինքնաձեռնադրված աստվածաբանների, անուս վարդապետների և անկիրթ ճարտասանների, առանց ընթերցելու աստվածային Գրքերն ու աշխատությունները՝ ուսուցիչների մոտ, զարմանում եմ, քանզի այնպես են հոխորտում՝ խոստովանելով, թե գիտեն գրքերի իմաստը, կարծես թե նրանք իրենք չգիտեին, որ գրեցին Գիրքը Աստծու Հոգով և մեզ տվեցին, նաև նրանցից համարձակ են խոսում վարդապետության մասին, և չեն վախենում ստության համար կործանվելուց:

Այդպիսիները պետք է արտասվեին և մեծապես ողբային, և խրատել էր պետք նրանց, եթե լսեին խրատը, ապա չէին մեղանչի բազում անգամներ սեփական կամքով և չէին ընդունի Աստծու մեծ դատաստանը:

Ուստի, եթե ակամա սխալվողները չեն կարող փրկվել Աստծու դատաստանից, ապա որքա՞ն առավել կդատապարտվեն նրանք, ովքեր գիտեն, սակայն իրապես չգիտեն, և ցույց են տալիս, թե գիտեն, և փառասիրությունից մղված՝ ստությամբ են մեկնաբանում Գիրքը՝ շատերին լսելի դարձնելով և գրվածը սխալ ուսուցանելով: Սակայն այսպիսիներին թողնենք Աստծու դատաստանին, իսկ մենք հերթականությամբ առաջ գնանք:

Եթե մեկը խոսքով չի մեղանչում, նա կատարյալ մարդ է: Ասաց, թե բոլորս էլ շատ ենք մեղանչում, և վախեցրեց Աստծու դատաստաններով, այնուհետև հայտնում է խոսքով մեղանչելու մասին, թե որքա՞ն չար է և ինչքա՞ն է վնասում բնությանը: Իսկ նրանք, ովքեր դրանով չեն մեղանչում, ապա որքա՞ն արժանավոր են:

Այդ պատճառով էլ ասաց. եթե մեկը խոսքով չի մեղանչում, նա կատարյալ մարդ է: Եվ ասում է, մեր բնությունը հեշտությամբ է գայթակղվում մեղքով, և չկա այնպիսի կիրք, որ խռովության չմատնի մեզ և ներքև չքաշի մեր հոգիները և չարատավորի մարմինը, սակայն իրագործելու համար ժամանակ է պետք, օգնական և խորհուրդներ: Իսկ խոսքերն այս ամենից կախված չեն, քանզի թեթև է խոսքը և հեշտածին, ո՛չ ժամանակի կարիք է զգում, ո՛չ օգնականի և ո՛չ էլ աշխատանքի ու ջանքի: Եվ քանի որ բնությամբ մարդը սիրում է խոսքը, ինչպես որ պատվի արժանացավ Արարչի կողմից, և սրընթաց է խոսքը, այդ պատճառով էլ վատագույն կրքերին շատ մոտ գտնվեց: Եվ, ինչպես օրինակ, հանցանքի հետ կապված մնացած բոլոր բաները [Տերը] ոչ բարուց վերածեց բարու, այդպես էլ խոսքը բարի և անհրաժեշտ դարձրեց բնությանը, սակայն հազարավոր մեղքեր խոսքին խառնվեցին և վնասակար դարձրին այն, որոնցով մարդիկ, որն էլ որ թվարկենք, չեն դադարում մեղանչելուց:

Այդ պատճառով էլ ասաց. եթե մեկը խոսքով չի մեղանչում, նա կատարյալ մարդ է: Տեսնո՞ւմ ես չարի զորությունը, քանզի չի հիշատակում որևիցե այլ ծանր մեղք, և չի ասում, որ եթե մեկն այս կամ այն մեղքը չի գործում, նա կատարյալ մարդ է, այլ մեր առջև դնում է այն, ինչը շատերի կողմից թեթև է համարվում, և մեր կողմից հեշտությամբ է գործվում:

Կարծում եմ, որ սա, թեև առհասարակ բոլոր մարդկանց ասվեց, սակայն առավելապես վարդապետներին է ուղղված, այդ պատճառով էլ գրվածքի սկզբում դրեց: Ուստի սրանցից առաքինությունը կրկնակի է պահանջվում. մեկը՝ ըստ բնության, իսկ մյուսը՝ բնությունից դուրս՝ ըստ վարդապետական ուսման:

Հետևաբար, բնության անունը մեջ բերելով հայտնում է վարդապետական անունը, կարծես ցանկանալով ասել, թե ով խոսքով չի մեղանչում, նա է կատարյալ վարդապետ, ինչն անհնար է: Ուստի, երբ վարդապետը խոսքով է մեղանչում, նշանակում է ոչ միայն Գիրքն է անտեսում և սուտ խոսում, այլ ի հայտ է գալիս նաև ուրիշ բաներում էլ նրա հանցավոր լինելը: Ով չի ընկնում նման բաների մեջ, այլ ըստ օրենքի վայելուչ խոսք ունի, ապա այդպիսին կատարյալ է. թե՛ անվանն է հավատարիմ մնում և թե՛ հոգին է փրկում, և աշակերտների համար էլ չափազանց օգտակար է լինում:

Այդ պատճառով էլ ասաց. եթե մեկը խոսքով չի մեղանչում, նա կատարյալ մարդ է՝ ընդունակ սանձահարելու իր ամբողջ մարմինը: Տեսնո՞ւմ ես հոգու իմաստությունը, թե ինչպես է ըստ կարգի խոսքը կիրառում և լռության սանձը բերանին դնում, որով ամբողջ մարմինն է սանձահարում: Ուստի, երբ մեկը լուռ է և մտախոհ, ապա մարմնին թույլ չի տալիս համարձակ խոսել, այլ սանձահարում է այն և հետ մղում, և աչքերին թույլ չի տալիս իրենց համար ցանկալի բաներ տեսնել, ո՛չ էլ ականջներին՝ լսել, ո՛չ էլ շոշափելիքին անվայել գործել և ո՛չ էլ ոտքերին՝ չարությամբ ընթանալ: Արդ, այսպիսի մարդուն է կոչում կատարյալ, որ գիտե սանձահարել իր ամբողջ մարմինը:

Ապա, այս ասելուց հետո պարզ և հայտնի օրինակ է բերում, որպեսզի դրա միջոցով խոսքը լսողների համար արժանահավատ դարձնի: Տե՛ս, ասում է, այսինքն՝ արտաքին աչքերով [տես] այն, ինչ մտքով տկարանում ես տեսնել, թե ինչպես սանձեր ենք դնում ձիերի բերանը, ասում է, որ բոլոր կենդանիներից խրոխտ է և զորեղ, բայց երբ սանձեր ենք դնում բերանին, լսում են և հնազանդվում մեզ, և բերանի միջոցով ամբողջ մարմինը մեզ են ծառայեցնում, և նստում ենք նրանց վրա և սանձի միջոցով կառավարում ենք նրանց իրենց կամքին հակառակ՝ ըստ մեր ցանկության, և չեն կարողանում ըմբոստանալ և ոչ էլ մեր կամքին հակառակ որևէ բան անել, այլ քաշում ենք նրանց սանձով և տանում, իսկ նրանք հնազանդությամբ մեր հետևից են գալիս:

Նմանապես նաև, երբ լռության սանձը և ճշմարիտ խոսքը բերաններս ենք առնում, ապա մարմնի ոչ մի ցանկություն չի կարողանա հոգուն հակառակվել, այլ իր ուսերին է վերցնում այն և նրա հնազանդության տակ մտնելով, ըստ հոգու ցանկության, նրա հետ է ընթանում վայելուչ հոժարությամբ. ո՛չ ըմբոստանում է, ո՛չ ստամբակում՝ ըստ իր վայրաքարշ և հեշտասեր բնության:

Այսպես է մեզ սովորեցնում՝ մեր առջև օրինակ դնելով: Եվ նորից, առաջին օրինակից հետո նմանատիպ մեկ այլ օրինակ էլ է բերում՝ առավել հայտնի ու պարզ և մեծ զարմանքի արժանի:

Ահավասի՛կ և նավերը. ի՜նչ հսկա բաներ են, սաստիկ հողմերից քշվում են, բայց փոքր մի ղեկով ուղղվում են ո՛ր կողմը որ նավավարի սիրտն ուզում է: Առաջին օրինակը մեջբերելով՝ ցանկացավ մեզ օգտակար բաներ սովորեցնել. բերանին լռության սանձ դնել և ամբողջ մարմինն առաքինությամբ կառավարել, իսկ երկրորդ օրինակի միջոցով լեզվի չար գործերն է ի հայտ բերում, որը թեև փոքր է կազմվածքով, քան մարմնի մնացած բոլոր անդամները, սակայն մեծագույն գործեր է կատարում:

Նման ձևով նավի մեծությունն է հիշում և վայելուչ ձևով նախապատրաստությունը. բազմաթիվ տախտակներ միմյանց միացնել, և բեռնակիր կենդանու պես բազմաթիվ բեռների պատրաստել, որպեսզի կարողանա դիմակայել ճանապարհի սաստիկ հողմերին, զերծ մնալ ծովի խոնավությունից և թռչունի նման առագաստի միջոցով թռցնել նրան ջրերի վրայով:

Արդ, սա, որ այդքան մեծ է և ուժգին հողմերին կարողանում է դիմակայել, ղեկավարվում է նավավարի միջոցով, ով եթե նույնսիկ տկար լինի ուժով, սակայն իր փոքր թևով ցանկացած կողմ պտտում է նավը:

Սա է նշանակում, որ ասում է. ահավասի՛կ և նավերը. ի՜նչ հսկա բաներ են, սաստիկ հողմերից քշվում են, բայց փոքր մի ղեկով ուղղվում են ո՛ր կողմը որ նավավարի սիրտն ուզում է:

Արդ, երբ սկզբում նման օրինակ բերեց, ապա խստությամբ ձեռնամուխ է լինում լեզվի մասին հանդիմանական ճառին, և ակնհայտորեն ցույց է տալիս, թե դրա միջոցով որքան չարիքներ են ներմուծվում մարդկանց վարքերում:

Երանելի Սարգիս Շնորհալի հայոց վարդապետի՝ իմաստասերի և քաջ հռետորի,

Մեկնություն կաթողիկե յոթ թղթերի, Կոստանդնուպոլիս 1826-1828

Գրաբարից թարգմանեց Գայանե Թերզյանը