Գրքեր

Մարիամի և Եղիսաբեթի հանդիպման թեման պատկերագրության մեջ

Չորս ավետարանիչներից միայն Ղուկասն է նկարագրում Հովհաննես Մկրտչի մայր Եղիսաբեթին կատարած Մարիամի այցելությունը: Երբ Գաբրիել հրեշտակապետը Սուրբ Կույս Մարիամին նրա հղության ավետիսն է տալիս, ասում է նաև. «Ահա քո ազգական Եղիսաբեթն էլ, չնայած, որ ծեր և ամուլ էր, այս վեցերորդ ամիսն է, ինչ հղի է: Իմացիր, որ Աստծո համար անկարելի բան չկա» (Ղուկաս 1:36-37):

Շարունակության մեջ Ղուկաս ավետարանիչը գրում է. «Նույն օրերին Մարիամը ճանապարհ ընկնելով շտապ գնաց Հուդայի լեռնային շրջանի քաղաքներից մեկը: Այնտեղ Զաքարիայի տուն մտնելով՝ Եղիսաբեթին ողջույն տվեց» (Ղուկաս 1:39-40): Եղիսաբեթը Մարիամին դիմավորում է հետևյալ խոսքերով. «Օրհնյա՜լ ես դու կանանց մեջ, և օրհնյա՜լ է այն զավակը, որ կրում ես քո որովայնում: Ինչպիսի՜ երջանկություն, որ իմ Տիրոջ մայրն այցելում է ինձ, որովհետև երբ քո ողջույնը լսեցի, երեխաս ուրախությամբ շարժվեց իմ որովայնում» (Ղուկաս 1:42-44): Այստեղ Ղուկաս ավետարանիչը ներկայացնում է ցնծության այն օրհներգությունը, որ կոչվում է «Մեծացուսցէ» և քրիստոնեական բոլոր եկեղեցիների ժամասացությունների մաս է կազմում:

Ղուկասի ավետարանում շարադրված Մարիամի և Եղիսաբեթի հանդիպման պատմության վրա է հիմնված ավետարանական այս դրվագի պատկերագրությունը: Քրիստոնեական արվեստում այն անվանվում է Մարիամի և Եղիսաբեթի ողջագուրում:

Այս տեսարանի պատկերագրական հիմնական կառույցը հետևյալն է. Եղիսաբեթը պատկերվում է տան մուտքի մոտ՝ Մարիամին ընդունելիս: Նրանք գրկախառնվում են: Նրանց դեմքերը դիտողի կողմն են շրջված: Պատկերագրության մեջ սա ծանոթ հորինվածք է, որը վաղքրիստոնեական ժամանակներից սկսած նկատելի փոփոխության չի ենթարկվել: Եղիսաբեթը պատկերվում է ավելի տարեց, նրա զգեստներն ավելի մուգ են և խամրած: Տիրամայրը կրում է վառ և պայծառ հանդերձներ: Նրանց հետ երբեմն պատկերվում են նաև Զաքարիան և Հովսեփը: Զաքարիան՝ Եղիսաբեթի ամուսինը, քահանա է, ուստի պատկերվում է քահանայական հանդերձներով և ձեռքին բուրվառ: Հովսեփը պատկերվում է ավանակը կողքին և ցուպը ձեռքին: Եղիսաբեթի հետ պատկերվում է նաև նրա աղախինը, որը բարձրացնում է տան մուտքի վարագույրը՝ ի նշան արևելյան հյուրընկալության: Մարիամի հետ էլ երկու կին կա: Ավանդույթներից մեկի համաձայն՝ այս երկուսը հետագայում Հիսուսի ծննդյան ժամանակ Տիրամորն օգնած կանայք են:

Եղիսաբեթի որովայնի մանուկը՝ Հովհաննես Մկրտիչը, անվանվում է որովայնից երկրպագող: Քանի որ, ինչպես Ս. Գրիգոր Տաթևացին է գրում, Քրիստոսի նախակարապետն իր ցնծությունը արտահայտեց խայտալով, քանի որ որովայնում խոսել չէր կարող: Այս միտքն իր պատկերավոր արտահայտությունն է գտել միջնադարյան պատկերներում: Հանդիպում են նկարներ, որոնցում Մարիամի և Եղիսաբեթի որովայներում պատկերվում են դեռևս լույս աշխարհ չեկած Հիսուս և Հովհաննես Մկրտիչը:

Հայկական մանրանկարչության մեջ առաջին և հնագույն նմուշները գտնում ենք 10-11-րդ դարերում Աղթամարի որմնանկարներում և Վազգեն վեհափառի անունը կրող Ավետարանում:

Ռշտունիքի Ս. Հակոբ եկեղեցու որմնանկարներից մեկում Մարիամը ձեռքը գցել է Եղիսաբեթի ուսին, իսկ աջով օրհնում է: Սրանից աջ մի փոքրիկ ֆիգուրա է պատկերված՝ դեմքը և ձեռքերը վեր պարզած: Ֆրանսիացի մասնագետ Մ. Թիերին, ով իր «Վասպուրականի հայկական հուշարձանները» ակնարկաշարում ունի մի հատված նվիրված Ս. Հակոբ եկեղեցու որմնանկարներին, ենթադրում է, որ դա կարող է լինել կույսերից մեկի ծառայողը կամ որևէ այլ տեսարանից պահպանված մի հատված: Եթե թեմական հաջորդականությամբ դիտենք, ապա այստեղ պետք է, որ «Ծնունդը» լինի: Այդ դեպքում պահպանված փոքրիկ ֆիգուրը կարելի է վերագրել Հիսուս Մանկան աստղը ցույց տվող ու ծնունդը փառաբանող երիտասարդ հովվին:

Ավետումն ու ողջագուրումը հաջորդաբար, մեկ պատկերի շրջանակում ներկայացված են Մուղնիի Ավետարանում (11-րդ դար): Նկարի վերին մասում ավետումն է, ներքևում՝ Մարիամի և Եղիսաբեթի ողջագուրումը: Սովորաբար պատկերվում են Մարիամն ու Եղիսաբեթը ողջագուրվելիս, կամ Եղիսաբեթը Մարիամի առջև խոնարհված, ծնկի եկած, օրհնաբանելիս: Հայկական արվեստում, այս թեմայի պատկերագրական կերպում, օրինակ Մուղնիի Ավետարանում, Եղիսաբեթը թեթև խոնարհվելով ողջագուրվում է Մարիամի հետ: Ողջագուրումը տեղի է ունենում խորան հիշեցնող լուսավոր կամարի առջև: Դա խորհրդանշում է, որ Տիրամայրը՝ իբրև լուսո խորան, իր մեջ կրեց մարդկության Փրկչին:

 

Կազմեց Գայանե Սուգիկյանը

04.09.18
ԲաԺանորդագրվել
Ընթերցել նաև
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․