Նայի՛ր քեզ

Մեր Արարիչ Աստված տվել է մեզ խոսելու շնորհը, որպեսզի մեր սրտի խորհուրդները հայտնենք մեկմեկու: Ուստի և, շնորհիվ այն բանի, որ ամենքս էլ միևնույն բնությունն ունենք, ամեն մեկս մեր մերձավորին փոխանցենք մեր սրտի շտեմարաններից բխող ծածուկ խորհուրդները: Չէ՞ որ եթե մերկ հոգով ապրեինք, իմաստությամբ իսկույն կհասկանայինք միմյանց, բայց քանի որ մարմնական վարագույրով են ծածկված մեր անձերը, ուստի և խորքերում եղող ծածուկ խորհուրդները հայտնելու համար կարիք ունենք բառերի ու անունների գործածության:

Արդ, խոսքն ասես օդի միջով ընթացող մակույկով ձայն է տալիս մեր մտքին՝ խոսողից լսողին փոխանցվելով: Եվ եթե խոսքն այնտեղ խորին խաղաղություն ու հանդարտություն գտնի, այն ուսուցանվողների լսելիքներում՝ ասես խաղաղ ու անխռով նավահանգստում, կհանգրվանի: Իսկ եթե լսողների մեջ խոսքն ալեկոծության փոթորիկ բարձրացնի, ապա այն, օդում թրև գալով՝ նավաբեկության կենթարկվի:

Արդ, ըստ այսմ, խաղաղությո՛ւն պահպանեք լռության միջոցով: Չէ՞ որ պիտանին ամեն բանից է ճանաչվում, իսկ ահա խոսքը հարազատաբար ընդունողներին որսալն էլ դժվար է: Ճշմարտության խոսքը դյուրությամբ կարող է փախչել նրանցից, ովքեր անզգույշ են: Չնայած այն բանին, որ ստեղծագործ Հոգու սերմանածը հակիրճ է, այն քչի մեջ բազում խորհուրդներ է հայտնում, որպեսզի խոսքի կարճառոտության շնորհիվ առավել դյուրին լինի այն մտապահելը: Ինքնին խոսքի բնական առաքինությունն է իր նշանակությունը երբևէ անհայտության մեջ չթաքցնելը, բայց և, միևնույն ժամանակ, ավելորդաբար և ընդունայնորեն այս ու այն կողմ չթափառելը:

Ահա այդպիսի մի խոսք է նաև Մովսիսական գրքից այժմ մեր կողմից ընթերցվածը, որն անմնացորդ ջանասիրությամբ լցվածներդ կհիշեք, եթե իհարկե, այդ խոսքի հակիրճության պատճառով այն չի վրիպել ձեր լսելիքներից: Այդ ընթերցման մեջ այս խոսքը կա. «Նայի՛ր քեզ, որպեսզի քո սրտում երբևէ անօրեն խորհուրդ չլինի»: Մենք՝ մարդիկս, մտքով դյուրությամբ մեղանչում ենք, ուստի «մեր սրտերի միակ Արարիչը», գիտենալով, որ մեղքերը գործվում են մեր կողմից չարի հարձակումների առաջ ընկրկելու պատճառով (հմմտ. Սղմ. ԼԴ 11), ամենից առավել կարևորեց այս աշխարհում մեր մաքուր ընթացքը: Եվ քանի որ հատկապես ինչով որ «պատրաստակամություն» ենք հայտնում մեղանչելու, Աստված առավելաբար դա՛ պահպանության ու խնամքի արժանի համարեց: Եվ ինչպես որ, օրինակ, հոգածու բժիշկներն են մարմնի տկարություններն ամենայն զգուշությամբ պահպանության խնամքի ենթարկելով՝ ամրացնում մարմինը, նույնկերպ և բարեխնամ ու ճշմարիտ հոգիների Բժիշկը, որ քաջատեղյակ է, թե մանավանդ ինչն է մեզ ընկղմում հանցանքների մեջ, այդ էլ ամրացնում է զորավոր պահպանությամբ:

Եվ եթե մարմնավոր գործերը կարոտություն ունեն և՛ պատեհ ժամանակի, և՛ հաջողաբեր ընթացքի, և՛ ջանքերի, և՛ օգնականների ու այլևայլ օժանդակությունների, ապա մտքի շարժումներն առանց ժամանակի պատեհություն հարցնելու, առանց մեծ ջանքեր կիրառելու և առանց իրեղեն ապացույցների անհրաժեշտության են գործվում ու մշտապես էլ պատրաստակամ են: Եվ թերևս ամբարիշտներից ու պարկեշտության դեմ հպարտացողներից մեկն էլ մտքով ու սրտի աներևելի ընթացքով դեպի մեղքը գնա, քանի որ այդպիսինների ողջախոհությունը ձևական է միայն ու արտաքին բնույթ է կրում՝ շատ անգամներ բազմած լինելով հենց նրա՛նց մեջ, ովքեր իրենք իրենց երանի են տալիս իրենց «առաքինությունների» համար:

Նա, որ իր մտքի աչքերով տեսավ ցանկալին, իր սրտի շտեմարանում գաղտնաբար ինչ-ինչ անվայելուչ խոսքեր դրոշմեց և հայտնաբար ինքն իր մեջ հեշտություններ կենդանագրեց ու ինքն իր ներսում «անվկա» ու ամենքից «թաքուն» մեղանչեց, թող որ սպասի, մինչև որ գա Նա, ով հայտնի է դարձնում խավարում ծածկվածներն ու տեսանելի է դարձնում սրտերի խորհուրդները (հմմտ. Ա Կորնթ. Դ 5): Արդ, պահի՛ր այս խոսքը, թե՝ «թո՛ղ որ քո սրտում ծածուկ անօրենություն չլինի»: Չէ՞ որ եթե մեկը ցանկությամբ նայեց կնոջը, արդեն իսկ շնացավ իր սրտում (հմմտ. Մատթ. Ե 28): Եվ ինչպես որ մարմնական գործերը բազում խոչընդոտների են առերեսվում, նա էլ, ով մտքով է մեղանչում, այդ մտքի արագությամբ է գործում մեղքը: Ուստի և այնտեղ, որտեղ մեղքն անխոչընդոտ է գործվում, այդտեղ նաև [այդ մեղքից] պահպանությունն է դյուրությամբ շնորհվում: Այս ամենի մասին է վկայում այն խոսքը, թե՝ «թո՛ղ որ քո սրտում ծածուկ անօրենություն չլինի»:

Այժմ անդրադառնանք այս խոսքի սկզբնահատվածին, որում ասվում է՝ «նայի՛ր քեզ»: Կենդանի էակներից յուրաքանչյուր ոք ամենաստեղծ Աստծուց իրեն շնորհված՝ իր գոյության պահպանության սեփական ուղիներն ունի: Ինքդ էլ, եթե փոքր-ինչ ջանք գործադրես, կհասկանաս, որ անբան կենդանիներից շատերն ընդդիմություն ունեն վնասակար երևույթների հանդեպ, և այդ էլ՝ առանց որևէ վարդապետություն ուսանած լինելու, այլ բնական ինչ-որ մղումով է, որ ընթանում են օգտակար վայելքների հետևից: Ուստի և Աստված, որ խրատում է մեզ, այս մեծ պատվիրանը տվեց, ըստ որի՝ այն, ինչ նրանք ի բնէ ունեն, բանականության ուժով գիտակցենք և մենք:

Եվ այն, ինչ անբանները գործում են՝ առանց բանականության վերակացությունն իրենց վրա ունենալու, նույնն անենք և մենք, որ մեզ վրա ունենք բանականության խնամածու հոգածությունը, որն էլ և մեզ ներհայեցողության ու մեր խորհուրդների նկատմամբ շարունակական վերահսկողության է առաջնորդում, որպեսզի մենք, հաստատակամորեն պահպանելով Աստծուց տրված պատգամները, փախչենք մեղքից, ինչպես որ անասուններն են փախչում մահաբեր կերակուրներից, և գնանք դեպի արդարությունը, ինչպես որ նրանք են գնում ուտելի բանջարների հետևից:

Արդ, «նայի՛ր քեզ», որպեսզի կարողանաս վնասակարը զատորոշել օգտակարից: «Նայելը», սակայն, երկու կերպ կարելի է հասկանալ. մեկը՝ մարմնի աչքերով նկատել տեսանելիները, մյուսը՝ իմանալի ոգու զորությամբ անմարմնական տեսության մեջ ընկնել: Եվ եթե այս պատվիրանն աչքերի ներգործության համար սահմանված համարենք, իսկույն կհանդիմանվենք մեր մարմնական աչքերի անկարողության պատճառով: Քանի որ մարդ, որքան էլ որ ջանա, ինչպե՞ս կարող է աչքերով ընդգրկել իր բովանդակ անձը. չէ՞ որ մարդու աչքն անկարող է տեսնել սեփական անձը, քանի որ աչքի տեսողությունը ո՛չ գագաթին է հասնում, ո՛չ թիկունքին, ո՛չ դեմքին ու ո՛չ էլ ներթափանցում է որովայնի խորքերը: Բայց և, քանի որ ամբարշտություն կլիներ ասելը, որ Հոգու պատվիրաններն իրագործելն անկարելի է, ուրեմն հարկ է այս պատվիրանը մտքո՛վ կիրառելի պատվիրան համարել:

«Նայի՛ր քեզ», այսինքն՝ ամեն կողմից զննի՛ր քո անձը: Անքո՛ւն պահիր ոգուդ աչքը հանուն քո պահպանության: «Որոգայթների մե՞ջ ես շրջում», քո շուրջբոլորը թշնամու թաքցրած թակարդնե՞րն են: Ուրեմն, ուշադի՛ր զննիր ամեն բան, որպեսզի այծյամի նման փրկվես թակարդից և թռչունի պես՝ որոգայթից (հմմտ. Առակ. Զ 5): Այծյամն իր սուր տեսողությամբ անորսալի է թակարդների համար, ուստի նրա սրատեսությունը փրկում է իրեն: Իսկ թռչունն էլ, երբ հարկ է լինում, թեթևաթռիչ թևածումով փրկվում է որսորդների դարաններից: Արդ, տե՛ս, որ անբան կենդանիներից առավել վատթար չգտնվես քո իսկ պահպանության հարցում, որպեսզի չբռնվես որոգայթներով՝ «բանսարկուի կամքը կատարելու պատճառով նրա կողմից գերված լինելով» (հմմտ. Բ Տիմ. Բ 26):

«Նայի՛ր քեզ», այսինքն՝ ոչ թե այն ամենին, ինչ ունես կամ ինչը քո շուրջն է, այլ միայն ու միայն քե՛զ նայիր: Քանի որ մենք այլ ենք, այլ է այն, ինչ մերն է, և այլ՝ ինչ, որ մեր շուրջն է: Մենք հոգի ու միտք ենք՝ Արարչի պատկերով ստեղծված, մերն է մեր մարմինն՝ իր զգայություններով, իսկ մեր շուրջն են մեր ունեցվածքը, տարատեսակ հնարագիտություններն ու կենցաղային հմտությունները: Ուրեմն, ի՞նչ է նշանակում այն խոսքը, թե՝ «մի՛ նայիր մարմնին ու ամեն գնով մի՛ ընկիր մարմնական բարիքների՝ առողջության, գեղեցկության և երկարակեցության հետևից»: Նաև, թե՝ «մի՛ հիացիր ունեցվածքով, փառքով ու զորեղությամբ և կամ որևէ այլ բանով, որն այս ժամանակավոր կյանքի մեծամեծ բարիք ես համարում», որպեսզի չլինի՞ թե այդ ամենի մասին հոգալու պատճառով առանց խնամածության թողնես քո տիրապատկան կյանքը:

Արդ, «նայի՛ր քեզ», այսինքն՝ քո հոգուն, ա՛յն զարդարիր ու ա՛յն խնամիր, որպեսզի քո այդ ներհայեցողությամբ քեզանից հեռացվի չարությունից բխող աղտեղությունն ու մաքրվի մոլություններից բխող ամենայն զազրելի բան, որպեսզի լիովին առաքինի գեղեցկությամբ զարդարես ու պայծառացնես քո հոգին: Քննի՛ր քեզ. ո՞վ ես դու: Ճանաչի՛ր քո բնությունը. մարմինդ մահկանացու է, իսկ հոգիդ՝ անմահ: Մեր կյանքը երկակի բնույթ ունի. մեկը, որ մարմնավոր է` վաղանցուկ է, իսկ մյուսը, որ հոգևոր է` անհուն է ու անեզր:

Արդ, «նայի՛ր քեզ», որպեսզի չլինի՞ թե, կենտրոնանալով մահկանացուի վրա՝ իբրև հավիտենականի, արհամարհես հավիտենականն՝ իբրև անցավորի: Անտեսի՛ր մարմինդ, որ անցավոր է, և խնամի՛ր հոգիդ, որ անմահ է: Ամենայն ուղղամտությամբ խնամի՛ր քեզ, որպեսզի գիտենաս յուրաքանչյուրին ըստ անհրաժեշտության բաշխել հարկավորը. մարմնին՝ կերակուրն ու հագուստը, իսկ հոգուն՝ բարեպաշտության օրենքները, ճգնական սխրանքները, սուրբ առաքինությունները, ջանք գործադրելը՝ մեղքերից սրբության դառնալու ուղղությամբ, որպեսզի ո՛չ մարմինդ պարարտացնես, և ո՛չ էլ չափազանց նեղությունների ենթարկես այն, «քանի որ մարմինը Հոգու հակառակն է ցանկանում, իսկ Հոգին՝ մարմնի հակառակը: Եվ քանի որ սրանք միմյանց հակառակ են» (Գաղ. Ե 17):

Ուստի և ուշադի՛ր եղիր, որպեսզի չլինի՞ թե մարմնի առաջ ընկրկելով՝ մեծ զորություն տրամադրես առավել վատթարին: Ինչպես որ կշեռքի նժարների դեպքում է, որ երբ մեկը ծանրացնում ես, մյուս նժարը թեթևանում է, նույկերպ և մարմնի ու հոգու պարագայում մեկի առավելությունը, հարկավորաբար, առաջ է բերում մյուսի պակասությունը: Բարեկեցիկ ու պարարտությամբ ծանրացած մարմնի դեպքում, իհարկե, միտքը տկար է լինում և անզոր՝ իրեն բնորոշ «պարտականությունների» կատարման մեջ: Իսկ երբ հոգին քաջառողջությամբ ու բարի պատգամներին ականջալուր լինելու շնորհիվ իր վեհությանը հասնի, ապա, բնականաբար, մարմնի ունակություններն էլ կթառամեն:

Այս պատվիրանը պիտանի է տկարներին և պատշաճում է զորավարներին: Եվ ինչպես որ հիվանդությունների ժամանակ էլ բժիշկները պատվիրում են հիվանդներին խնամք տանել իրենց նկատմամբ ու չանտեսել բժշկվելուն ծառայող որևէ բան, այդպես էլ խոսքը՝ մեր հոգիների բժիշկը, այս դեպքում իր հակիրճ բնույթով, սակայն մեծ օգնականությամբ բժշկում է մեղքերից չարչարվող հոգիները:

Արդ, «նայի՛ր քեզ», որպեսզի քո հանցանքներին համապատասխան՝ բժշկության օգնականությանն արժանանաս: Մեծ ու դժնդա՞կ են քո մեղքերը, ուստի և բազմանգամյա խոստովանությունների ու դառն արտասուքների, մշտամնա արթնության ու անսպառ պահեցողության անհրաժեշտություն կա: Թեթև ու տանելի՞ է հանցանքդ. թո՛ղ որ այդպիսին լինի նաև ապաշխարությունդ: Դու միայն թե «նայի՛ր քեզ», որպեսզի իմանաս հոգուդ և՛ առողջության, և՛ հիվանդության մասին, քանի որ շատերը, սաստիկ, մեծամեծ ու անբժշկելի ախտերով հիվանդացած լինելով` անգամ տեղյակ էլ չեն այն մասին, որ հիվանդ են:

Այս պատվիրանի օգուտը, անշուշտ, մեծ է նաև զորավոր գործեր կատարողների համար, քանի որ այս միևնույն պատվիրանը և՛ բժշկում է հիվանդներին, և՛ զորացնում է առողջներին: Չէ՞ որ մեզնից յուրաքանչյուրը, որ աշակերտել է Խոսքին, Ավետարանի կողմից սպասավոր է կարգված որևէ գործի և այս մեծ Տանը՝ Եկեղեցում, ոչ միայն թանկարժեք՝ ոսկյա և արծաթյա, այլև՝ փայտեղեն ու խեցեղեն անոթներ կան (Բ Տիմ. Բ 20), ըստ որի էլ՝ զանազան են մարդկանց գործունեության ուղղվածությունները: Այս Տունը, որ «կենդանի Աստծո Եկեղեցին է» (հմմտ. Ա Տիմ. Գ 15), ունի որսորդներ, ճանապարհորդներ, ճարտարապետներ, շինարարներ, հողագործներ, հովիվներ ու զորականներ: Նրանց բոլորին պատշաճում է այս կարճառոտ խոսքը՝ յուրաքանչյուրին հաստատունություն շնորհելով իր գործերում և հոժարակամություն՝ իր ջանքերում:

Տիրոջից առաքված որսո՞րդ ես դու, ըստ այն խոսքի, որ ասաց՝ «ահա՛ Ես առաքում եմ բազմաթիվ որսորդներ, որպեսզի որս անեն բոլոր լեռների վրա» (հմմտ. Երմ. ԺԶ 16), ուրեմն խնամքո՛վ հսկիր, որ որսը քեզնից որևէ տեղ չփախչի, որպեսզի ճշմարտության խոսքով բռնելով չարից որսացվածներին՝ նրանց կենդանի Աստծու մոտ բերես: Ճանապարհո՞րդ ես, ուրեմն նմանվո՛ղ եղիր աղոթասացին՝ ասելով. «Ուղղի՛ր իմ ընթացքը» (Սղմ. ՃԺԸ 133): «Նայի՛ր քեզ», որպեսզի ճանապարհից չշեղվես և աջ կամ ձախ չխոտորվես, այլ գնաս Երկնքի Արքայության ճանապարհով: Ճարտարապետը թող որ զգուշությա՛մբ գցի հավատքի հիմքը, որ է Հիսուս Քրիստոս (հմմտ. Ա Կորնթ. Գ 11):

Շինարարը թող ուշադիր լինի, թե ինչպես է շինում. ո՛չ փայտ, ո՛չ խոտ, ո՛չ ցողուն, այլ՝ ոսկի ու արծաթ և պատվական քարեր թող լինեն նրա շինածները: Հովի՛վ, նայի՛ր, որ չլինի՞ թե աչքաթող անես որևէ բան, ինչ վերաբերում է հովվական առաքելությանը: Ո՞րն է դա. դարձի՛ բեր մոլորյալին, կործանումից հեռո՛ւ պահիր խորտակվողին, բժշկի՛ր հիվանդին: Հողագո՛րծ, փորելով փխրեցրո՛ւ անպտուղ թզենու շուրջբոլորը (հմմտ. Ղուկ. ԺԳ 18) և պատվաստի՛ր այն պտղաբերությանը նպաստող բալասաններով: Զինվո՛ր, չարչարակի՛ց եղիր Ավետարանին (հմմտ. Բ Տիմ. Ա 8), պատերազմի՛ր բարի պատերազմը (հմմտ. Ա Տիմ. Ա 18) ընդդեմ չար ոգու և մարմնական ախտերի: Զգեստավորվի՛ր Սուրբ Հոգու ողջ սպառազինությամբ (հմմտ. Եփս. Զ 11), և մի՛ շաղախվիր «կենցաղային հոգսերով», որպեսզի հաճելի լինես երկնավոր Զորավարին:

Մենամարտի՛կ, «նայի՛ր քեզ», որպեսզի չլինի թե զանց առնես մրցության օրենքները, քանի որ ոչ ոք պսակի չի արժանանա, եթե ըստ օրենքի չմարտնչի: Նմանվիր Պողոսի՛ն, որ առաջ էր ընթանում, նավարկում ու մարտնչում: Դու ևս, որպես բարի մենամարտիկ, անզբաղ հայեցողությո՛ւն ունեցիր, ձեռքերո՛վ պատսպարիր խոցելի տեղերը՝ աչքդ չհեռացնելով հակառակորդից: Առա՛ջ շարժվիր ու այնպե՛ս ընթացիր, որ հասնես ու մարտնչես աներևույթ թշնամու դեմ: Այս խոսքը կամենում է ուսուցանել քեզ, որ կյանքում երբևէ չընկճվես ու քնով չընկնես, այլ զվարթությամբ ու արթմնի՝ մշտապես մարտնչես:

Ողջ օրն էլ չի բավականացնի, որպեսզի պատմեմ Քրիստոսի Ավետարանին գործակից եղողների գործերն ու զորությունն այս պատվիրանի, որ այնքա՜ն պատշաճում է բոլորին (հմմտ. Ա Կորնթ. Թ 24): «Նայի՛ր քեզ», եղիր սթա՛փ ու խոհե՛մ, ապրի՛ր ներկայով և հոգածո՛ւ եղիր ապագայի հանդեպ: Անհոգության պատճառով ձեռքիցդ բաց մի՛ թող այն, ինչ ունես, և վայելք մի՛ համարիր այն, ինչը որ կարծում ես, թե ունես, սակայն իրականում ո՛չ ունես և ո՛չ էլ երբևէ կունենաս:

Արդյոք այս ախտը բնորոշ չէ՞ երիտասարդներին, որ թեթևաբարո վարքով ապրելով՝ կարծում են, թե հուսացածն արդեն իսկ իրենց ձեռքում է: Նրանք, երբ խաղաղության կամ գիշերային հանդարտության գրկում են լինում, երերուն պատկերացումներ են ստեղծում իրենց համար և մտքի դյուրությամբ այս ու այն կողմ թափառելով՝ ամբարտավանորեն պայծառ ամուսնության, ուրախ երիտասարդության և խոր ծերության ու ամենքի կողմից վայելող պատվի մասին են երազում: Այնուհետ, սակայն, անկարող լինելով իրենց հույսով որևէ բանի ապավինելու՝ գոռոզանում են այն ամենով, ինչ մարդկանց կողմից գովելի է: Տեր դառնալով գեղեցկագույն ու մեծամեծ տների՝ դրանք թանկագին գանձերով են լցնում: Տիրանում են բազում հողերի, իրենց խորհուրդների ընդունայնությամբ, սակայն, հեռանալով արարչագործության բուն խորհրդից:

Սա էլ դեռ բավական չէ, այդ հողերից ստացվող բերքն էլ ամբարում են սնոտի շտեմարաններում: Այս ամենին էլ ավելացնում են անասունների ու ծառաների մեծ բազմությունը, ձեռքը մեկնում են քաղաքական իշխանությանն ու տիրանում ազգերի, զորավարությամբ հաղթում են պատերազմներում և թագավորական ինքնակալ իշխանության են հասնում: Իրենց խորհուրդներում պատկերացնելով այս ամենն ու սաստիկ անմտությամբ ընթանալով՝ նրանք համարում են, թե արդեն իսկ վայելում են իրենց հուսացածները՝ կարծես դրանք գոյություն ունեն և ընկած են իրենց ոտքերի առաջ: Այս ախտը դատարկ ու ծույլ մարդուն է բնորոշ, որն արթուն ժամանակ անգամ երազների մեջ է ընկղմված:

Արդ, այսպիսի թուլամտությունն ու չար խորհուրդների ուռճացումը ճնշելով և սանձի նման այդ խորհուրդների անհաստատունությունը զսպելով՝ այս խոսքը մեծ ու իմաստուն պատվիրան է տալիս քեզ՝ ասելով. «Նայի՛ր», սակայն ոչ թե ենթադրելով այն ամենն, ինչ գոյություն չունի, այլ եղածների՛ն հայացք գցելով: Կարծում եմ, որ Օրենսդիրն այս խրատով կամենում է վերացնել սովորույթի վերածված այն ախտը, համաձայն որի` մեզանից յուրաքանչյուրի համար ավելի հեշտ է քննադատել ուրիշին, քան քննել սեփական անձը: Ուստի և, որպեսզի այդ ախտի մեջ չմնանք, Օրենսդիրն ասում է. «Դադարի՛ր ուրիշների մեղքերը քննելուց, տուրք մի՛ տուր ուրիշների տկարությունները զրպարտելու քո խորհուրդներին, այլ քե՛զ նայիր, այսինքն՝ քո հոգու աչքը սևեռիր սեփական անձիդ քննությանը»: Չէ՞ որ շատերը, ըստ Տիրոջ խոսքի, իրենց եղբոր աչքի շյուղը տեսնում են, սակայն իրենց աչքի գերանը չեն տեսնում (հմմտ. Մտթ. Է 3):

Արդ, մի՛ դադարիր քեզ քննելուց՝ հասկանալու, թե արդյո՞ք քո կյանքն ըստ պատվիրանի է ընթանում: Մի՛ նայիր շուրջբոլորդ՝ ուրիշի վրա արատ գտնելու նպատակով, ինչպես այն բարձրամիտ ու հպարտ փարիսեցին, որն արդարացնում էր իրեն և մեղադրում մաքսավորին (հմմտ. Ղուկ. ԺԹ 11): Այլ դու, ընդհակառակը, մի՛ դադարիր ինքդ քեզ դատելուց, մի՛ մեղանչիր մտքով ու թո՛ղ, որ լեզուդ չգայթակղվի՝ մտքիցդ առաջ անցնելով, և թո՛ղ, որ ձեռքդ որևէ անխոհեմություն չգործի: Իսկ եթե քո կյանքում բազում մեղքեր գտնես (որոնք անպայման կգտնվեն, քանի որ ըստ ամենայնի մարդ ես դու), ասա՛ մաքսավորի նման. «Աստվա՛ծ, քավի՛ր ինձ՝ մեղավորիս» (հմմտ.Ղուկ. ԺԹ 13):

Արդ, «նայի՛ր քեզ», և այս խոսքը քո ողջ կյանքի ընթացքում որպես բարի խորհրդակից կուղեկցի քո մարդկային բնությանը պիտանի օգնականությամբ: Եվ եթե փորձվես խռովքների պատճառով, այս խոսքը ճիշտ ժամանակին կդայլայլի քո սրտում, որպեսզի մոլորությամբ՝ ամբարտավանության, և անգիտության պատճառով՝ մեղսալի տրտմության մեջ չընկղմվես: Դու, որ հպարտանում ես քո ունեցվածքով, ի՞նչ ես մտածում քո նախածնողների մեծամեծ մեղքերի մասին: Դու, որ պարծենում ես մարդկանց առաջ քո մարմնի գեղեցկությամբ ու մեծարվում ամենքի կողմից, հայա՛ցք գցիր քեզ վրա ու տե՛ս, որ մահկանացու ես դու, «քանի որ հող ես, և հող պիտի դառնաս» (հմմտ. Ծննդ. Գ 19):

Շո՛ւրջդ նայիր, նրա՛նց, ովքեր քեզնից առաջ իրենց հպարտության պատճառով դատապարտության են ենթարկվել: Ո՞ւր են այժմ նրանք, ովքեր քաղաքական զորությամբ էին զգեստավորված, ո՞ւր են անհաղթ ճարտասանները, ո՞ւր են տոնախմբություններ կազմակերպողները, հմուտ ձիաբույծներն ու զորավարները, իշխաններն ու բռնակալները: Մի՞թե նրանք ամենքն այժմ փոշի չեն դարձել, մի՞թե նրանք ամենքն այժմ առասպելի չեն վերածվել: Մի՞թե նրանց կյանքից հիշատակ գեթ մի քանի ոսկոր չի մնացել:

Հայացքդ հառի՛ր գերեզմաններին. կարո՞ղ ես արդյոք զատորոշել, թե ով է ծառան և ով է տերը, ով է աղքատը և ով՝ հարուստը: Դե, եթե կարող ես, զանազանի՛ր կալանավորին՝ թագավորից, վայելչատեսին՝ տգեղից, զորավորին՝ տկարից: Արդ, հիշելով քո մարդկային բնության մասին, երբեք մի՛ ամբարշտացիր, ու նայելով քեզ՝ հիշի՛ր, թե ով ես:

Եթե անգամ ծագումով նվաստ ես ու անփառունակ, աղքատների աղքատն ես՝ անտուն, անքաղաք, տկար, օրվա հացին կարոտ մեկը, որ դողում ես զորավորներից, որ վախենում ես ամենքից քո նվաստ կյանքի պատճառով, ըստ այն խոսքի, թե՝ «աղքատը չի դիմանում սպառնալիքների» (հմմտ. Առակ. ԺԳ 8), միևնույն է, մի՛ հուսալքվիր ու ոչ մի պատճառ մի՛ ունեցիր քո մերձավորներին նախանձելու համար, մի՛ կտրիր ամենաբարի հույսը, այլ վե՛ր բարձրացրու քո հոգին դեպի Աստծուց քեզ ներշնչված բարի մտքերը (հմմտ. Ծննդ. Բ 7) և ապագայում քեզ խոստացված բարիքները:

Նախ և առաջ այն պատճառով, որ մարդ ես՝ մեկն աստվածաստեղծ կենդանի էակներից: Արդյոք այս հանգամանքը բավական չէ՞ ողջախոհ մտածմունքներով վեհագույն բարեմտության հասնելու համար: Էլ չեմ ասում, որ ամեն բան Իր ձեռքերով ստեղծած Աստծու կողմից Իր իսկ պատկերով քեզ արարած լինելու շնորհիվ կարող ես, բարի առաքինությամբ ընթանալով, հրեշտակների նմանության հասնել: Եվ դու, որ իմանալի հոգի առար, որպեսզի ճանաչես Աստծուն, և քո սրտի մաքուր  խորհուրդներով անեղ բնություն ձեռք բերեցիր, այժմ իմաստության ախորժելի պտուղներն ես քաղում:

Բոլոր ցամաքային կենդանիները՝ ընտանիներն ու վայրիները, բոլոր ջրային, ուտելի կենդանիները և նրանք, որ թռչում են օդում, քո ձեռքի տակ եղող ծառաներն են: Դու չհայտնագործեցի՞ր արհեստներն ու քաղաքներ չկառուցեցի՞ր՝ հնարելով դյուրակենցաղության համար անհրաժեշտ ամեն բան: Արդյոք բանականության շնորհիվ չէ՞, որ կարողանում ես ընթանալ ծովի խորքերը: Մի՞թե ցամաքն ու ծովը չեն սպասավորում քեզ: Օդն ու աստղազարդ երկինքն արդյո՞ք քո առաջ չեն ներկայանում իրենց ներդաշնակությամբ: Ուրեմն էլ ինչո՞ւ ես նեղսրտում, որ քո ձին արծաթասանձ չէ: Չէ՞ որ դրա փոխարեն դու արեգակ ունես, որն իր կարգավորված ընթացքով ողջ օրը ճառագայթում է քո գլխավերևում՝ քեզ համար ջահընկալ լինելով:

Արծաթե կամ ոսկե լապտեր չունե՞ս. սակայն չէ՞ որ ունես լուսին, որն իր լույսով բյուրապատիկ ավելի է լուսավորում քեզ: Երբևէ չե՞ս բազմել ոսկետախտակ կառքի վրա. սակայն չէ՞ որ ոտքեր ունես, որ քո սեփական ու բնական կառքն են: Ուրեմն ինչո՞ւ ես երանի տալիս նրանց, ովքեր ուռճացրել են իրենց քսակները և կառքի՝ արհեստական ոտքերի հույսին են մնացել: Փղոսկրյա մահճակալի վրա չե՞ս քնում. սակայն չէ՞ որ հողն ունես քո ոտքերի տակ, որն առավել պատվական է հազարավոր փղոսկրերից և չէ՞ որ քո մահճակալի վրա քունն ավելի քաղցր, արագահաս ու անհոգսատանջ է: Ոսկեճաճանչ տանիքի տակ չե՞ս բնակվում. սակայն չէ՞ որ քո գլխավերևում ունես անճառելի աստղերի գեղեցկությամբ զարդարված երկինքը (հմմտ. Եբր. Բ 4):

Այս թվարկվածները դեռ մարդկայիններն են, սակայն սրանցից առավել կարևորագույններն էլ կան. քեզ համար իրականացած Աստծու մարդեղությունը, Սուրբ Հոգու շնորհումը քեզ, մահվան լուծարումը, հարության հույսը, քո կյանքը կատարելագործող աստվածային պատվիրանները և այդ պատվիրանների միջոցով առ Աստված ընթացքը, Երկնքի շքեղ Արքայությունը (հմմտ. Մտթ. ԻԵ 34), արդարության անանց պսակները (հմմտ. Բ Տիմ. Դ 8)՝ պատրաստված առաքինի գործեր կատարողների համար:

Եթե «նայես քեզ», այս ամենը և դեռ այս ամենից էլ ավելին կգտնես քեզ մոտ ու ներկա կյանքի վայելքով ապրելով՝ չես նեղսրտի անգամ քո կատարյալ աղքատության պատճառով: Ամենուրեք քեզ ուղեկցող այս պատվիրանը քո մեծագույն օգնականը կլինի: Եվ եթե անգամ բարկությունը տիրի քո խորհուրդներին ու ցասումը քեզ մղի՝ անվայել խոսքեր ասելու և դժնդակ ու գազանաբարո գործեր կատարելու, սակայն եթե դու «նայես քեզ», ապա կզսպես քո զայրույթը՝ տանջանքների սպառնալիքն աչքիդ առաջ ունենալով, նման ըմբոստ ու դժվարասանձ ձիու, որին սպառնում է մտրակվելու վտանգը: Այդպիսով՝ կսանձես լեզուդ և ձեռք չես բարձրացնի քեզ զայրացնողի վրա:

Եվ եթե անգամ չար ցանկությունները ցավեցնեն հոգիդ՝ անսանձ ու անզուսպ հորձանքների մեջ գցելով քեզ (հմմտ.Ես. ԿԶ 24), սակայն եթե «նայես քեզ» ու հիշես, որ ներկայիս հեշտասիրությունները դառը վախճան են գտնելու և որ այժմ մեր մարմիններում եղող ցանկասիրության խայթոցները մեզ գեհենում տանջող թունավոր, անմեռ որթեր են ծնելու և մարմնական կիրքն էլ դառնալու է մայրը հավիտենական հրի (հմմտ. Մրկ. Թ 43-47), այդժամ մարմնական ցանկություններն իսկույն կփախչեն քեզնից և հոգումդ մի սքանչելի խաղաղություն ու հանդարտություն կտիրի (հմմտ. Մտթ. ԻԵ 41)՝ ճիշտ այնպես, ինչպես որ ողջախոհ տիրուհու ներկայությամբ դադարում է անպատկառ աղախինների բարձրացրած աղմուկը:

Արդ, «նայի՛ր քեզ», և ճանաչի՛ր, որ բանական ու իմանալի հոգուն ի բնէ հատուկ է իշխելը, իսկ մարմնին՝ լսելն ու հնազանդվելը բանականությանը: Ուրեմն, երբեք թույլ մի՛ տուր, որ միտքդ՝ ստրկանալով, ծառա դառնա մեղքին, ու նաև թույլ մի՛ տուր, որ մեղքը դեմ ելնի բանականությանը և ինքը ստանձնի հոգուն իշխելու պարտականությունը: Հնարավորինս ճանաչի՛ր ինքդ քեզ, և քո այդ ինքնաճանաչողությունը կօգնի քեզ՝ ճանաչելու Աստծու խորհուրդները: Քանի որ, եթե «նայես քեզ», այլևս կարիք չես ունենա՝ ուսումնասիրելու ողջ արարչությունը՝ Արարչին այդկերպ ճանաչելու համար, այլ Նրան կճանաչես՝ ինքդ քեզ ճանաչելով, քանի որ դու ևս փոքր մի Տիեզերք ես և այդ փոքր Տիեզերքում կտեսնես քո Արարչի մեծ իմաստությունը:

Քո անմարմին հոգով է, որ պիտի ճանաչես անմարմին եղող Աստծուն, որը որևէ վայրով չի սահմանափակվում, ինչպես քո միտքը, որը ևս, ինքն իրենով անպարագրելի է իր ընթացքի մեջ, սակայն մարմնին միացած լինելու պատճառով սահմանավոր է դառնում: Քո հոգին ճանաչելով՝ հավատա՛, որ անտեսանելի է Աստված, չէ՞ որ քո հոգին ևս անըմբռնելի է մարմնական աչքերի համար, քանի որ այն ո՛չ գույն ունի, ո՛չ մարմնավոր կերպարանք և ճանաչվում է միայն ներգործությունների միջոցով: Ուստի աչքերով մի՛ փնտրիր Աստծուն, այլ, մտքումդ ունենալով իմանալի հավատը, ընդունի՛ր Նրա մասին ուսմունքը:

Հիացի՛ր Ճարտարապետով, Որը հոգուդ զորությունը մարմնիդ շաղկապեց, Որը ողջ մարմնիդ մեջ ներգործելով՝ մարմնական բազում անդամները մեկ միաձայնության ու փոխհամաձայնության բերեց: Տե՛ս, թե հոգիդ ինչպիսի՜ զորություն է տվել մարմնիդ, սակայն մարմնիցդ ինչպիսի՜ մեղսավորություն է բարձրանում դեպի հոգիդ: Տե՛ս, թե ինչպես է մարմինդ կենդանություն ստանում հոգուցդ և թե ինչպես է հոգիդ զգում մարմնիդ ցավերը:

Տե՛ս, թե ինչպես է, որ գիտելիքների մեծամեծ շտեմարաններ ունեցող հոգումդ նախապես ուսանած գիտելիքները չեն աղոտանում նորանոր ավելացածների պատճառով, այլ շարունակում են մնալ որպես անխառն ու դյուրապատմելի հիշատակներ՝ ասես քարաբեկորի վրա պղնձադրոշմ գրությամբ պատկերելով քո իշխանական հոգու պատկերը: Տե՛ս, թե ինչպես է, որ հոգին, մարմնի գայթակղության պատճառով ախտանալով ու կորստյան մատնելով իրեն բնորոշ գեղեցկությունը, և այնուհետ, սակայն, առաքինության միջոցով իրենից հեռու վանելով չարության ընդդիմամարտությունը, դարձյալ ընթանում է դեպի Արարչի հետ իր ունեցած նմանությունը:

Հոգիդ քննելու հետ մեկտեղ, եթե կամենում ես, նայի՛ր նաև մարմնիդ կազմությանը և հիացի՛ր այն բանով, թե քո բանական հոգու համար ինչպիսի՜ վայելուչ բնակարան է պատրաստել Արվեստագետն Աստված: Կենդանի էակներից Աստված միայն քե՛զ ստեղծեց ուղղաձիգ կառուցվածքով, որպեսզի արդեն իսկ այդպիսով գիտենաս, որ դու ազգակից ես երկնայիններին: Չէ՞ որ բոլոր չորքոտանիների հայացքն իրենց որովայնին է հառած, իսկ մարդու հայացքը դեպի վեր՝ երկնքին է սևեռված, որպեսզի մարդը որովայնի հետևից չընկնի ու չախտավորվի այդ պատճառով, այլ ամբողջովին նպատակաուղղված լինի դեպի երկնային ընթացքը:

Ուստի իզուր չէ, որ մարդու գլուխն էլ մարմնի ամենավերին մասում է գտնվում՝ իր վրա կրելով իրար կողք-կողքի զետեղված առավել պատվական զգայարանները՝ տեսանելիքներն ու լսելիքները, ճաշակելիքն ու հոտոտելիքը: Այսկերպ՝ ի մի հավաքված լինելով, այս զգայարաններից որևէ մեկը չի տուժում արտաքին ազդեցությունից: Աչքերն ամենաբարձրում են դիրքավորվել, որպեսզի մարմնի մասերից և ոչ մեկը չծածկի նրանց տեսողությունն ու իրենք իրենց բարձունքից անխոչընդոտ ուղղորդեն մեզ՝ ճիշտ ընթացքով գնալուն:

Նաև լսելիքներն ինքնանպատակ չեն այդկերպ դիրքավորված, այլ որպեսզի մարդուն ուղղված ձայնը, օդում հնչելով, լսելիքների միջոցով անխոչընդոտ հասնի հասցեատիրոջը: Սա ևս աստվածային իմաստության դրսևորում է, շնորհիվ որի որևէ արտաքին ազդեցություն ունակ չէ՝ խափանելու ձայնի հնչումն ընկալելու մեր կարողությունը:

Տե՛ս, թե որքա՜ն ճկուն ու դյուրաշարժ է լեզվիդ բնությունը՝ ունակ շարժումների բազմազանությամբ բավարարելու խոսելու անհրաժեշտությունը: Ատամները ոչ միայն լեզվի հետ գործակցությամբ ձայնի հնչումն են ապահովում, այլև սպասավորում են կերակրի ճաշակմանը. ատամներից որոշները «որսում» են կերակուրը, որոշները՝ ծամում: Եվ այսկերպ մարմնի անդամներից յուրաքանչյուրը՝ թոքերը, սիրտը և մնացյալ բոլորն իրենց հստակ գործառույթն ունեն՝ մարմնի անհրաժեշտ ջերմության պահպանման, արյան ճիշտ շրջանառության և քեզանում Արարչի անքննելի իմաստության այլևայլ դրսևորումների ապահովման նպատակադրվածությամբ: Նայի՛ր այս ամենին և դու և՛ս ասա Մարգարեի հետ. «Հիանում եմ ես Քեզ ճանաչելով»:

Արդ, «նայի՛ր քեզ», որպեսզի տեսնես Աստծուն, ում փա՜ռք հավիտյանս: Ամեն:

Սուրբ Բարսեղ Կեսարացի, «Գիրք պահոց», Ս․ Էջմիածին, 2008թ․,

Գրաբարից թարգմանեց Գևորգ սրկ․ Կարապետյանը