«Օրանտա» Աստվածածնի պատկերագրությունը

Աստվածամոր հնագույն պատկերները ներկայանում են «Օրանտա» պատկերագրական տիպով:

«Օրանտա» (աղոթող) Աստվածածնի պատկերագրական կերպավորման ծագումը կապվում է քրիստոնեական արվեստի ձևավորման շրջանի հետ: Ն. Կոնդակովը մանրազնին ուսումնասիրելով  «Օրանտա»  Աստվածածնի պատկերները, նշում է, որ Օրանտայի առաջին օրինակները հայտնաբերվել են 3-րդ դարի հռոմեական կատակոմբների առաստաղանկարներում: «Օրանտա» Աստվածածնի (լատ.Orans-աղոթող) կերպարը պատկերվում է ճակատային դիրքով և ձեռքերը վեր պարզած, աղոթող երիտասարդ կնոջ տեսքով:

Բյուզանդական արվեստը տվել է «Օրանտա»  Աստվածածնի պատկերագրության զանազան տարբերակներ, ինչպես հասակով մեկ կանգնած կամ մինչև գոտկատեղ, այնպես էլ Մանուկ Հիսուս կրծքին, երբեմն նաև հրեշտակների ու առաքյալների հետ:

«Օրանտա» Աստվածածնի կերպավորումն առանձնապես տարածում չի գտել հայ արվեստում: Թարգմանչաց Ավետարանի (966թ., Բալթիմոր, Ուոլթերս պատկերասրահ, MS-537) և Էջմիածնի Ավետարանի (989թ. Երևան, Մատենադարան, № 2374) մանրանկարներից բացի, մի քանի նմուշներ են պահպանվել ձեռագրերի անվանաթերթերի նկարազարդումներում և լուսանցքներում, որոնցից են Հեթում Բ արքայի Ճաշոցի (1286թ., Երևան, Մատենադարան, № 979), 1448թ. Ավետարանի (Աղջոց վանք, ծաղկող՝ Ստեփանոս Առընջեցի, գրիչ՝ Գալուստ, Վիեննա, Մխիթարյան միաբանության մատենադարան, № 787) և Գրիգոր Տաթևացու «Մեկնութիւն Դաւթի Սաղմոսների» ձեռագրում զետեղված «Գրիգոր Տաթևացին իր աշակերտների հետ» (1449թ., Կաֆա, Ղրիմ, Երևան, Մատենադարան, № 1203) նկարները և մի քանի որմնանկար ու սրբապատկեր:

Ի տարբերություն բյուզանդական արվեստի՝ հայ արվեստում «Օրանտա»  Աստվածածինը ներկայացված է գահակալ և Մանուկ Հիսուս գոգին նստած: Մինչդեռ բյուզանդական արվեստում «Օրանտա»  Աստվածածինը մշտապես պատկերվում է հասակով մեկ կանգնած, կամ մինչև գոտկատեղ և հիմնականում առանց Մանուկ Հիսուսի: Մեր մանրանկարը բյուզանդական արվեստի գործերի հետ համեմատելիս նկատվում է ևս մի կարևոր տարբերություն: Եթե 11-13-րդ դարերի բյուզանդական արվեստում «Օրանտա» Աստվածածինը ներկայացվում է միայնակ կանգնած, ապա մեր մանրանկարում ավելացել է Հիսուսի պատկերով վահանը:

Աստվածածինը աղոթելու դիրքով է պատկերվում նաև տերունական այլ տեսարաններում (օրինակ՝ «Համբարձում», «Աբրահամը և Աստվածածինը Եդեմի այգում»):

Կազմեց Գայանե Սուգիկյանը