Քրիստոսի ընծայումը տաճարին

Փետրվարի 14-ին Հայ Առաքելական Եկեղեցին տոնում է Տեառնընդառաջի կամ քառասնօրյա մանուկ Քրիստոսին տաճարին ընծայման տոնը: Փետրվարի 13-ին` երեկոյան ժամերգության ավարտին, կատարվում է նախատոնակի արարողություն, որից հետո բոլոր եկեղեցիների բակերում մեծ խարույկ է վառվում: Մեր ժողովրդի մոտ սովորություն է, որպեսզի այդ օրը իրենց տների բակերում ևս խարույկ վառեն, և հատկապես այն տանը, որտեղ նոր նշանվածներ կամ նոր ամուսնացած զույգեր կան, անպայման հետևում են այս գեղեցիկ սովորությանը: Սակայն հաճախ մարդիկ դա անում են առանց իմաստը հասկանալու, և, հետևաբար, նրանց արածը վերածվում է սնոտիապաշտության, մի բան, որ գովելի չէ քրիստոնյաների համար:

Իսկ ինչո՞ւ ենք Տեառնընդառաջին հուր վառում: Հին Կտակարանի օրենքն ասում էր. «Եթե որևէ կին հղիանա և արու զավակ ծնի, թող նա անմաքուր համարվի յոթ օր: Ութերորդ օրը թող նա թլփատի իր որդուն: Դրանից հետո երեսուներեք օր էլ նա պիտի սպասի, որպեսզի մաքրվի իր արյունը: Նա անմաքուր բանի ձեռք չպիտի տա և սրբարան չպիտի մտնի, մինչև լրանան նրա մաքրվելու օրերը» (Ղևտ. 12.1-5): Այսպիսով, քառասուն օր հետո, երբ լրացան Սուրբ Աստվածածնի մաքրվելու օրերը, Հովսեփն ու Մարիամը, վերցնելով մանուկ Հիսուսին, եկան Երուսաղեմ: Երբ նրանք մոտեցան տաճարին, արդեն մութ էր, և տաճարի արևելյան դուռը, որ վաղուց ի վեր փակված էր, Տիրոջ մոտենալու պահին ինքն իրեն բացվեց, որով կատարվեց Եզեկիել մարգարեի խոսքը. «Այդ դուռը փակ է մնալու ու չի բացվելու, նրանով ոչ ոք չի անցնելու, որպեսզի Իսրայելի Տեր Աստվածը մտնի այնտեղով: Այն փակ է լինելու, որովհետև առաջնորդ Իշխանն է ներսում նստելու` Տիրոջ առաջ հաց ուտելու համար: Նա մտնելու է դռան կամարի տակի ճանապարհով և նույն ճանապարհով էլ դուրս է գալու» (Եզեկ. 44.1-3): Այսինքն` ըստ մարգարեության` տաճարի արևելյան դուռը բացվելու էր միայն Իսրայելի Աստծու առջև, և դա այդպես էլ եղավ: Երբ տաճարի արևելյան դուռն ինքն իրեն բացվեց, ճայթմունք եղավ, քաղաքը դղրդաց, ու մարդիկ ընդառաջ եկան տաճար վառվող լույսերով, քանի որ երեկոյի մթնշաղ էր: Եվ քանի որ հայտնի էր արևելյան դռան մասին Եզեկիելի մարգարեությունը, ասացին` Տէր էանց ընդ այս դուռնս, Տէր ընդ այս (Տերն անցավ այս դռնով, Տերն այստեղով [անցավ]): Այս խոսքերի գրաբարյան տարբերակի ձևափոխումով առաջացել է ժողովրդի կողմից առավել հաճախ գործածվող տրնդեզ բառը: Ոմանք տրնդեզ բառը ստուգաբանում են որպես Տէր ընդ մեզ` Տերը մեզ հետ է բառերից առաջացած: Նաև Սուրբ Սիմեոն Ծերունին այդ ժամանակ Տիրոջն ընդառաջ եկավ և Նրան իր գիրկն առավ: Եվ տեառնընդառաջ բառը գրաբարից թարգմանաբար նշանակում է Տիրոջն ընդառաջ:

Սիմեոնն այդ ժամանակ 360 տարեկան էր: Ն.Ք. երրորդ դարում Եգիպտոսի Պտղոմեոս Երկրորդ թագավորը (Ն.Ք. 285-246) իր հիմնած Ալեքսանդրյան գրադարանում բազմաթիվ արժեքավոր գրքեր էր հավաքում և հավաքածուն ի թիվս այլ հրեական գրքերի նաև Հին Կտակարանով հարստացնելու համար հրավիրեց յոթանասուներկու իմաստուն հրեաների` յուրաքանչյուր ցեղից վեցական անձ, Հին Կտակարանը եբրայերենից հունարեն թարգմանելու համար: Այդ թարգմանիչներից մեկն էր Սիմեոն Ծերունին, ով Եսայու մարգարեության թարգմանության ժամանակ «կույսը պիտի հղիանա և որդի պիտի ծնի» (Եսայի 7.14) նախադասության մեջ կույս բառը վրիպակ համարելով` այն կին բառով փոխարինեց: Բայց երբ ննջեց, նախադասությունը հրաշքով սրբագրվեց ըստ նախնական տարբերակի, և հրեշտակը հայտնեց Սիմեոնին, թե չպիտի մեռնի, մինչև որ այս մարգարեությունն իրականացված չտեսնի: Եվ ինչպես Հովսեփը և Սիմեոն Ծերունին իրենց գիրկն առան Քրիստոսին, այնպես էլ Տեառնընդառաջին հավատացյալները եկեղեցուց վառված մոմեր են տանում իրենց տները` մոմը ձեռքում բռնելով որպես Քրիստոսի խորհրդանիշ: Ինչպես մոմի մեջ երեք իր կա` հուր, մոմի նյութը և պատրույգը, բայց մոմը մեկն է, նույնպես Քրիստոսի մեջ երեք բան կա` աստվածությունը` որպես հուր, անապական մարմինը` որպես մոմի նյութ, և բանական հոգին` որպես պատրույգ, որից լուսավորվեցին բոլոր արարածները, ինչպես և մարգարեացավ Սիմեոն Ծերունին (Ղուկ. 2.32):

Կրակ վառելու արարողությունն առաջին հայացքից կարծես թե հեթանոսական մի արարողության նման լինի: Սակայն մեր Եկեղեցու սուրբ վարդապետները բացատրում են, որ սա բոլորովին հակառակ է հեթանոսական արարողությանը, որովհետև մենք հուրն ընծայում ենք Աստծուն, իսկ հեթանոսներն այսպիսի արարողությամբ պաշտում էին կրակը և ոչ թե Աստծուն: Կրակը նաև Աստծու ներկայության նշանն է Հին Ուխտում: Տիրոջ հրեշտակը երևաց Մովսեսին մորենու միջից կրակի բոցով (Ելք 3.2): Երբ Իսրայելցիները դուրս եկան Եգիպտոսից, Աստված ցերեկը նրանց առաջնորդում էր ամպի սյունով, որպեսզի ճանապարհ ցույց տա նրանց, իսկ գիշերը` հրե սյունով կամ հրեղեն ամպով, որպեսզի գիշեր-ցերեկ նրանք ուղեցույց ունենան (Ելք 13.21, Թվեր 9.15): Նաև Տիրոջ փառքի տեսիլքը բորբոքված կրակի նման իջավ Իսրայելի որդիների առաջ լեռան գագաթին (Ելք 24.17): Մովսես մարգարեն շատ անգամներ հիշեցրեց հրեաներին, որ Տերը կրակի միջից խոսեց նրանց հետ (Բ Օր. 4.12,15,36; 5.4,22-26; 10.4): Մովսեսը նաև հարցրեց հրեաներին. «Մի որևէ ազգ կրակի միջից խոսող կենդանի Աստծու ձայնը լսե՞լ է, ինչպես դու լսեցիր ու կենդանի մնացիր» (Բ Օր. 4.33): Տեառնընդառաջին կրակ ենք վառում որպես խորհրդանիշ` հիշելու համար նաև Քրիստոսի խոսքերը, քանի որ Տերն ասաց. «Ես եմ լույսն աշխարհի» (Հովհ. 8.12), «Երկրի վրա կրակ գցելու եկա. և ինչքա՜ն եմ կամենում, որ արդն իսկ բորբոքված լինի» (Ղուկ. 12.49): Կրակը կործանում է այն, ինչը կարելի է կործանել, իսկ ինչ չի ենթարկվում նրա ուժին, ավելի է սրբում այն և մաքրում: Եվ Քրիստոսի ասած կրակը հոգու ուժն է, որը քանդում է աշխարհի ներկա կառույցը, ոչնչացնում նրանում գտնվող ամեն ապականություն, վերափոխում է աշխարհի էությունը` պատրաստելով նոր, հավիտենականի ընդունակ գոյության: Այս իմաստով սա նշանակում է նաև Սուրբ Հոգին, որ հրեղեն լեզուներով իջավ (Գործք 2.3):

Չնայած մեր ժողովրդի մեջ արմատացած սովորության` եկեղեցական օրացույցի մեջ նշված է, որ կրակի շուրջը պտտվելը խոտելի է: Շատ մարդիկ պտտվում են կրակի շուրջը և թռչում կրակի վրայով այն մտադրությամբ, որ դա կազատի տարբեր տեսակի ցավերից: Այսպիսի մտադրությունը դատապարտելի է, որովհետև տարբեր աստվածահաճո ցանկությունների համար մենք պետք է աղոթքով դիմենք Աստծուն` որպես քրիստոնյաներ, և ոչ թե հույսներս դնենք կրակի վրա` որպես հեթանոսներ: Եվ ինչպես որ Տեառնընդառաջի կրակը մենք ընծայում ենք Աստծուն, այդպես էլ նաև մեր սրտերն ու հոգիներն ընծայենք Տիրոջը և շուտով կհամոզվենք, որ Աստված նույնիսկ մեր փոքրիկ ընծայաբերումներին պատասխանում է մեր անձնական կյանքում հայրական հոգատարությամբ հաստատելով սիրո և երջանկություն ջերմությունը:

Տեր Ադամ քհն. Մակարյան

«Քրիստոնեության իսկությունը» գրքից