Սուրբ Բարսեղ եպիսկոպոսի ճառը բարկացողների մասին

Ինչպես որ, օրինակ, բժշկի նշանակումների դեպքում է, երբ դրանք ճիշտ կերպով ընդունվում ու հմտությամբ կիրառվում են, դրանցից մեծ օգուտ է լինում, նույնպես հոգևոր խրատների դեպքում է նաև, և մանավանդ երբ մարդը մինչև վերջ հավատարիմ է մնում հոգևոր պատվիրանին, այնժամ պատվիրանը նրան իմաստուն է դարձնում ու մեծապես օգտակար է լինում իր կյանքը դեպի կատարելություն ուղղելու հարցում: Եվ եթե լսելու լինենք Առակաց գրքին, այն հայտնապես մեզ պիտի ասի, որ «բարկությունը կործանում է անգամ իմաստուններին» (հմմտ. Առակ. ԺԵ 1): Առաքելական խրատներին ականջալուր լինելով էլ՝ այն պատվերը պիտի լսենք, թե՝ «ամեն բարկություն, զայրույթ, աղաղակ թող վերանա ձեզնից իր ողջ չարությամբ հանդերձ» (հմմտ. Եփես. Դ 31):

Իսկ ահա Քրիստոսին լսելով էլ այն ենք իմանում, որ եթե մեկն անտեղի բարկանա իր եղբոր վրա, ենթակա կլինի դատաստանի (հմմտ. Մտթ. Ե 22): Եվ այժմ էլ, քաջ գիտենալով, որ այս ախտը ոչ թե ինքն իրենով է ծնունդ առնում մեր ներսում, այլ արտաքին ազդեցությունների պատճառով է մեր մեջ «ընկնում»՝ ինչպես մի անսպասելի մրրիկ, մենք առավել ևս պարտավորվում ենք աստվածային պատվիրանների սքանչելիությունը ճանաչել:

Ուստի և մենք, որ հաճախ տեղի ենք տալիս բարկությանը, որը նման է իր ընթացքից շեղված ու այլ ուղով ընթացող գետի հոսանքի, հանդարտությամբ ա՛յն պետք է ուսանենք, որ այդ ախտով վարակվածները իրենց համար անպատվաբեր խռովքի մեջ են ընկնում, ինչից հեռու մնալու համար էլ հարկավոր է այս գեղեցիկ խոսքը միշտ մտապահել, որ «բարկացող մարդը տգեղ կերպարանք ունի» (հմմտ. Առակ. ԺԱ 25): Եվ այդ այն պատճառով, քանի որ երբ այս ախտը մեկ անգամ միայն հեռու է վանում մարդու միտքը ու բռնությամբ տիրանում է նրա հոգուն, այդժամ այնպե՜ս է գազազեցնում մարդուն, որ ամենևին մարդու կերպարանք իսկ չի մնում նրա վրա ու բանականությունն էլ անզոր է լինում իրեն օգնելու:

Եվ ինչպես որ, օրինակ, թունավոր կենդանիները թույն են արտադրում, նույնպես և բարկացողներն էլ՝ ցասում են ունենում: Կատաղում են շան նման, խայթում են՝ ինչպես կարիճ, թունավորում են՝ ինչպես օձ: Սուրբ Գրքից մեզ հայտնի է այդ ախտով բռնվածների մասին, որոնք գազանների անունով են կոչվում, քանի որ իրենք իրենց չարությանն են ընտելացրել: Ըստ այդմ էլ՝ համրացած շներ, «օձեր և իժի ծնունդներ» հենց այդպիսիննե՛րն են անվանվում, որոնք միմյանց հանդեպ ապականությամբ լցված՝ դիմացինին ունակ են միայն վնաս պատճառելու, ուստի և, իրապես, ինչպես իրենց գործերն իսկ վկայում են, նրանք մարդկային բնության հանդեպ անհաշտ ատելությամբ լցված գազանների ու թունավոր զեռունների են նմանվում:

Իրենց բարկացկոտության պատճառով նրանց լեզուներն անսանձ են, բերաններն՝ առանց «փականների», ձեռքերը՝ անժուժկալ, իսկ թշնամանքը, նախատինքը, չարախոսությունները, վիրավորանքներն ու բարկության և ցասումի ծնունդ եղող այլ ախտերը, որոնք որևէ մեկը մինչև վերջ թվել անկարող է, նրանց բարքի անբաժան մասնիկն են: Այդպիսիք իրենց սրտմտության պատճառով և՛ սրածայր սրի դիմելուն, և՛ մարդկային ձեռքով մարդու մահվանն են պատրաստ անգամ: Բարկության պատճառով եղբայրները «անծանոթանում են» միմյանց, ծնողներն ու զավակները մոռանում են իրար հանդեպ ունեցած պարտքի մասին, քանի որ բարկացողները նախ ընդհարվում են նրանց հետ, ում վրա որ բարկացել էին, իսկ ապա նաև՝ իրենց հանդիպող յուրաքանչյուր մեկի հետ:

Եվ ինչպես որ, օրինակ, հեղեղները, խորխորատների միջով հոսելով, ինչի որ հանդիպում են՝ քշում-տանում են իրենց հետ, նույն կերպ նաև բարկացկոտները բոլորին անխտիր բռնի ու անկառավարելի հարձակման են ենթարկում: Որևէ բան բարկացողների աչքին պատկառելի չի թվում, ո՛չ դիմացինի՝ առաքինություններով լի կյանքը, ո՛չ իր՝ մարդկային բնությանը պատկանելը, ո՛չ աստվածային շնորհները, ո՛չ որևէ ուրիշ պատիվ: Կարճ ժամանակյա ցասումը անգամ մոլություն է, և ովքեր որ քանիցս դիմացինի հանդեպ չարը գործելուն են միտված լինում, այդպիսիք, վրեժխնդրության մասին միայն «հոգ տանելով», ծուլանում են մնացյալ ամեն բանի մեջ:

Բարկացողները, իրենց տրտմեցնողների կողմից «խայթված» լինելով, ողջ եռանդով ջանում են հագուրդ տալ իրենց ցասումին և չեն հանգստանում, մինչև որ որևէ չար բան չեն հնարում ու գործում իրենց բարկացնողի հանդեպ, սակայն իրականում նրանք իրենց այդ վարմունքով ավելի շատ իրենք իրենց հանդեպ են «բռնություն» գործադրած լինում, քան թե վնաս են պատճառում «հակառակորդներին»՝ չնայած վերջիններիս կորստյան մատնելու իրենց մեծ փափագին:

«Ո՞վ կարող է արդյոք չարին համբերել»,- ասում են նրանք՝ փորձելով արդարացնել այն, որ երբ հանկարծ որևէ պատճառով ցասում են ունենում, անմիջապես բորբոքվում են, ձայնը գլուխը գցելով՝ վայրենիանում ու լրբանում: Նրանք, ի տարբերություն թունավոր գազանների, մեկ անգամ խայթելուց հետո միանգամից չեն հանդարտվում, այլ ավելի ու ավելի մեծ չարիք են կամենում գործել դիմացինին, և նրանց բարկությունն էլ, պղպջակի նման պայթելով, տարածվում է շուրջբոլորը:

Իսկ բարկության այդ մոլորության դեմ էլ ո՛չ սրասայր սուրը, ո՛չ հուրը, ո՛չ որևէ այլ ահավոր բան չի կարող դիմանալ, քանի որ բարկացողները ոչ մի կերպ չեն զանազանվում դիվահարներից՝ ո՛չ իրենց կերպարանքով և ո՛չ էլ իրենց չար մտադրություններով: Եվ ինչպես որ դևերը, դիվահարի մեջ մտնելով, իրենք իրենց չէ, որ վնաս են հասցնում, այլ՝ դիվահարվածին, նույնպես և բարկացողի պարագայում նա միմիայն իրեն է վնասում, քանի որ զայրացած մեկի սրտում տրտմության պատճառով ոչ թե արյուն է հոսում, այլ բռնության հուրն է «շրջում» նրա մեջ ու նրանից էլ դուրս հորդում:

Բարկացողի դեմքն էլ փոխվում ու այլակերպվում է և ամենքին բնորոշ ու ծանոթ կերպարանքը կորցնում: Մինչև իսկ փոխվում է նրա շարժուձևը, նրա աչքերը դադարում են բնականոն, սովորական տեսք ունենալուց՝ զանազան տեսիլքներ ունենալով: Բարկացողն իր աչքերով կրակ է տեսնում, սրում է ատամներն ու խոզերի նման՝ միանգամից հարձակում է գործում: Նրա դեմքը կապտած ու այտուցված է դառնում, ինքը մարմնի ծանրությունից ուռչում է, երակները պատռվում են իր ներքին խռովությունից ու շունչն էլ կտրվում է: Բարկացողի ձայնը բարձ ու բիրտ է, մինչդեռ խոսքը՝ անհոդաբաշխ, իրենից «առաջ ընկած», անկանոն, անկարգ ու տգեղ:

Իսկ երբ զայրացկոտի անիրավությունն իր գագաթնակետին է հասնում, նրա բարկությունը նմանվում է անծայրածիր անտառի մեջ բռնկված հրդեհի, ու այդժամ իրեն զայրացնողի հանդեպ նրա վերաբերմունքը ո՛չ խոսքով է հնարավոր բացատրել, ո՛չ որևէ մեկի համար ցանկալի է երբևէ վերստին տեսնել: Այդպիսին իր ձեռքը բարձրացնելով՝ դիմացինի աչքին ու մարմնի մնացած մասերին անզուսպ հարվածել է սկսում, առանց ոտքերը «խնայելու»՝ անդադար այս ու այն կողմ է վազում, և ինչ էլ որ աչքով ընկնում է՝ իր ձեռքին զենք է դարձնում:

Եվ եթե դիմացինն էլ չար բարկությամբ զինված մեկն է լինում՝ մոլության մեջ մյուսին համապատիվ, ապա նրանք բախվում են միմյանց ու այնպես են մարտնչում, որ ասես պատերազմի ելած զորավարներ լինեն, և նրանց սրտմտության «մրցանակն» էլ շատ անգամ մարմնի խեղանդամությունը ու մինչև իսկ մահն է լինում: Մեկը մի անիրավություն է գործում, մյուսն էլ կամենում է վրեժ լուծել, ու այդպես՝ իսկույն վրա է հասնում բախումը: Իսկ մարմինը վերքերից տանջվում է, մինչդեռ զայրույթը բթացնում է ցավի զգայարաններն անգամ, քանի որ զայրացած մարդը չի մտածում իր առողջության մասին, այլ միայն իր բոլոր զգայարաններով միտվում է իրեն տրտմեցնողից վրեժ լուծելուն:

Դուք, սակայն, չարով չարը մի՛ «բժշկեք» և քայլեր մի՛ ձեռնարկեք՝ միմյանց առավել թշվառացնելու համար, քանի որ չարության որևէ խղճուկ ձեռնարկում, անգամ եթե հաջողությամբ էլ պսակվի, իր այդ հաղթանակին իբրև «մրցանակ» պիտի իր մեղքերի առատությունն ունենա: Եվ հանկարծ թույլ չտաս, որ չարությամբ լցվի անձդ, քանի որ քո գործած չարիքների պատճառով մինչև իսկ որդուդ չարիք պիտի ժառանգես: Մեկի կողմից թշնամանքի՞ արժանացար, բարկացա՞ր. չարին լռությա՛մբդ դադարեցրու: Իսկ եթե դիմացինիդ սխալ վարմունքին ի պատասխան սիրտդ բարկությամբ լցնես, կնմանվես ամեն բան մի կողմ քշող հողմի: Թշնամանքի «գիտությամբ» մի՛ վարվիր դիմացինիդ հետ և մի՛ նախանձիր նրան, ում ատում ես:

Նաև, հայելի մի՛ եղիր բարկացողի համար՝ նրա պատկերը քո վարմունքով ցուցադրելով: Գուցե և նա բարկությունից շառագունի, ուրեմն դու և՞ս պիտի շառագունես: Նրա աչքերը կարող են կատաղությունից չարությամբ քարանալ, բայց դու միշտ խաղա՛ղ պահիր հայացքդ: Նրա ձայնը թող որ բիրտ հնչի, սակայն դու մշտապես զգա՛ստ եղիր: Անգամ անապատն այնպես արագ չի արձագանքում որևէ չնչին խոսքի, ինչպես որ թշնամանք սերմանողին իր թշնամանքն է վերադառնում:

Եթե մանավանդ մեկն էլ թշնամանքի խոսքեր ասողին նույն կերպ է պատասխանում, էլ ավելի է սաստկանում առաջինի թշնամանքը: Եվ ի՞նչ է լինում հետո. մեկը մյուսի դեմ թշնամական խոսքեր են բարբառում, մեկը մյուսին ասելով՝ «չնչիններից ամենաչնչին», մյուսը պատասխանելով՝ «ստրուկների ստրուկ»: Սա՝ «թշվառ», մյուսը՝ «անզգամ», մեկը՝ «անուսում», մյուսը՝ «խեղանդամ»: Եվ այսպես այնքան ժամանակ, մինչև որ նրանց թշնամանքը, նետերի պես, չի սպառվում: Իսկ երբ լեզվով ողջ թշնամանքը դուրս են թափում, այնուհետ արդեն գործով են դիմում վրեժխնդրության, քանի որ բարկությունը թշնամանք է հարուցում, իսկ թշնամանքը ծնում է կռիվ, կռիվը՝ հարվածներ, հարվածները՝ վերքեր, իսկ վերքերի պատճառով էլ շատ դեպքերում վրա է հասնում մահը:

Ուստի առաջին իսկ քայլից արգելե՛նք, որպեսզի չարը տարածվի՝ բարկությունը մեր միջից ամեն կերպ դուրս հանելով: Այդ դեպքում է միայն, որ ինչպես չար արմատը հողից դուրս հանելիս, նույնպես և այս չար ախտը կկարողանանք ամբողջովին «կտրել» մեզնից: Դիմացինդ թշնամանո՞ւմ է քեզ. դու օրհնի՛ր նրան: Նա քեզ հարվածե՞ց. դու համբերի՛ր: Արհամարհե՞ց քեզ՝ ամենքի առաջ վարկաբեկելով. դու խորհիր ա՛յն մասին, որ նա ևս «հողից է ստեղծվել ու դարձյալ մի օր հող պիտի դառնա» (հմմտ. Ծննդ. Գ 19): Եվ նա, ով այս կերպերով իրեն սկզբից ևեթ արգելի թշնամանքին թշնամությամբ պատասխանել, ամեն անպատվություն էլ իսկույն կբախվի ճշմարտությանը:

Այդկերպ վարվելով՝ նաև թշնամուդ համար անհնար կդարձնես իր վրեժխնդրության իրականացումը և ինքդ քեզ անխոցելի կդարձնես թշնամիներիդ առաջ: Իսկ դու էլ մեծ համբերությանդ շնորհիվ Տիրոջից պսակի կարժանանաս, քանի որ ընկերոջդ մոլությանը իմաստությամբ պատասխանեցիր: Ու այդպիսով՝ կստացվի այնպես, որ նա քո դեմ մեծ թշնամանք ցուցաբերելով՝ իրականում քեզ լավություն արած կլինի:

Քեզ չնչի՞ն, անփառունա՞կ ու քեզնից ոչինչ չներկայացնող մե՞կը կոչեց նա: Իսկ դու հող և մոխի՛ր համարիր ինքդ քեզ (հմմտ. Ծննդ. ԺԸ 27), մի՞թե դու առավել ես, քան մեր հայր Աբրահամը, որը իրեն այդպես էր կոչում: Անուսո՞ւմ ու ամեն բանի անարժա՞ն կոչեց քեզ, իսկ դու էլ Դավթի պես ինքդ քեզ աղբածին ո՛րդ համարիր, և ոչ թե՝ մարդ (հմմտ. Սղմ. ԻԱ 7): Դու նաև կարող ես կրկնել Մովսեսի գործած բարի վարմունքը: Նա, Ահարոնից ու Մարիամից թշնամանքի արժանանալով (հմմտ. Թվ. ԺԲ 1), Աստծուց նրանց դեմ պատիժ չխնդրեց, այլ աղոթե՛ց նրանց համար: Դու ո՞ւմ աշակերտն ես ավելի շատ կամենում լինել. աստվածասեր ու երանելի մարդկա՞նց, թե՞ նրանց, ովքեր իրենց ողջ հոգով չարությամբ են լցված:

Երբ թշնամիներդ կամենան քեզ փորձության մեջ գցել, դու ինքդ քեզ դատել իմացիր՝ խորհելով, թե ինչպե՞ս կարող ես համբերատարության շնորհիվ դեպի Աստված ընթանալ, եթե բարկությամբ հակառակորդներիդ դեմ ելնես: Քո մտքին ժամանակ տուր բարին ընտրելու համար, որպեսզի օգուտ ունենաս և, հեզության շնորհիվ, արհամարհելով՝ հաղթես դժնդակ թշնամուն, քանի որ թշնամու համար ի՞նչն ավելի մորմոքելի կլինի, եթե ոչ այն, որ նա իր հակառակորդին թշնամանքից առավել բարձր կանգնած տեսնի: Ուստի դու քո բարքերը չվատթարացնե՛ս և չհամարձակվե՛ս թշնամանք գործելուն ընդունակ դառնալ: Թող որ նրանք անգործաբար քեզ վրա հաչեն և այդպիսով՝ իրենք իրենց երգիծանքի ենթարկեն:

Ինչպես օրինակ մեկը, որ հարվածում է թշնամուն՝ նրան ցավ պատճառելու նպատակով, սակայն վրիպում է, ինքն իրեն է տանջում այդպիսով (քանի որ թշնամուն հաղթել չկարողացավ և իր բարկությունն էլ չհանդարտվեց), նույնպես և նա, ով իր դեմ թշնամությամբ չվարվողի դեմ թշնամանք է գործում, չի կարողանում մխիթարություն գտնել իր ախտին: Այլ, ինչպես որ ասացի, այս երկուսը միմյանց հակապատկերն են՝ սղոցի երկու հակառակ ծայրերի նման: Եվ իսկապես, նրանցից յուրաքանչյուրի մասին իսկույն ի՞նչ կարծիք է ձևավորվում ձեր մտքում: Եթե նա թշնամացող է, դու լայնախո՛հ եղիր, նա բարկացկոտ ու անկառավարելի է, դու եղի՛ր համբերատար ու հեզ: Եվ այդ դեպքում նա զղջալու կարիք կունենա այն ամենի համար, ինչ որ խոսեց, բայց դու երբևէ քո առաքինության համար ապաշխարելու պետք չես ունենա:

Իսկ ի՞նչ կարիք կա՝ շատ բան խոսելու: Այդպիսի մեկի թշնամանքը իրեն թույլ չի տալու Երկնքի արքայություն մտնել, քանի որ «թշնամացողները Աստծո արքայությունը չեն ժառանգելու» (հմմտ. Ա Կորնթ. Զ 10): Իսկ քո լռությունը քեզ պատրաստ կդարձնի Երկնքի արքայություն մտնելուն, քանի որ «ով համբերի մինչև վերջ, նա՛ կփրկվի» (Մտթ. Ժ 22): Բայց եթե վրիժառությամբ լցվես ու քո դեմ թշնամացողին նույն կերպ պատասխանես, ի՞նչ պատասխան ես տալու Տիրոջը: Մի՞թե պիտի ասես՝ «նա՛ ինձ զայրացրեց»: Արդյո՞ք այդ պատճառով ներումի պիտի արժանանաս. չէ՞ որ շնացողը, որը անբարոյականի մոտ գնալով՝ նրա հորդորով մեղքի մեջ է ընկնում, ինքը չի՛ դադարում դատապարտության արժանի լինելուց:

Նաև իմացի՛ր, որ առանց քո դեմ մարտնչող թշնամու դու նաև պսակների՛ արժանանալ չես կարող, բայց և դյուրությամբ էլ կարող ես կործանվել հակառակորդներիդ պատճառով: Ուստի լսի՛ր Դավթին, որն ասում է. «Երբ մեղավորն ինձ հակառակվեց, չզայրացա ու վրեժ չլուծեցի նրանից, այլ խուլ եղա և խոնարհվեցի, հանուն բարության լռեցի» (հմմտ. Սղմ. ԼԸ 3): Իսկ դու զայրանո՞ւմ ես քո հանդեպ ցուցաբերած թշնամուդ վատ վերաբերմունքից: Բարո՛ւն նմանվող եղիր, քանի որ եթե մեղադրես քո դեմ ելած թշնամուդ, արդյոք չի՞ ստացվի այնպես, որ դու քեզ համար օտար համարվող չարը տեսնելով՝ խնամքով կրկնում ես նրա արածը՝ քո միջի զազրությունը մի կողմ չդնելով:

Չա՞ր է թշնամանքը, փախի՛ր այն գործողին նմանվելու վտանգից: Հրաժարվի՛ր բարկացած ընկերոջդ դեմ դուրս գալուց: Ճշմարիտ ես ասում, և ես լիովին ընդունում եմ քո ասածը, որ նա երկարեց իր ցասումը, քանի որ ողջախոհություն չուներ իր մեջ: Իսկ դո՞ւ՝ տեսնելով նրա բարկությունը,  անամոթաբար դու և՞ս կորցնում ես ինքդ քեզ ու զայրանում և հոխորտում ես՝ նրա վրա բարկանալով ու այդպիսով միևնույն ախտո՞վ պատասխանելով այդ ախտի մեջ եղողին: Չէ՞ որ նրանց դեմ բարկանալով՝ դու նրանց ազատում ես իրենց արածի պատասխանատվությունից և ինքդ քեզ ես դատապարտության ենթակա դարձնում:

Արդարև, եթե չար է բարկությունը, ինչո՞ւ չհեռացար չարից, իսկ եթե արժանի է ներման, ինչո՞ւ դժվարացար ներել զայրացած եղբորդ: Չէ՞ որ դու միայն մեկ անգամ ես հատուցման առաջ կանգնելու և ոչ՝ մի քանի, որպեսզի հաջորդ անգամներին թողության արժանանաս: Իսկ ահա նահատակության պսակին էլ ոչ թե նա է արժանանում, ով մարտնչել է սկսել միայն, այլ ով հաղթե՛լ է պատերազմում: Եվ ինչպես որ դատապարտվելու է նա, ով հավանություն տվեց դժնդակ չարիքներին, այդ կերպ նաև նա՛ է դատապարտվելու, ով չար Իշխանի հետ գնաց մեղքի հետևից՝ կրկնելով այն: Արդ, եթե քեզ աղքատ կոչեց և ճշմարիտ է նրա ասածը, ընդունի՛ր այն, իսկ եթե ստեց, ապա քեզ ի՞նչ վնաս նրա ասածից: Քո անձի գովասանքին ավելի շատ տեղ մի՛ տուր, քան ճշմարտությանը, և վայրենաբար մի՛ թշնամացիր նրա հետ, ով քեզ չի «հպվել»:

Չե՞ս տեսնում, որ նետաձգության ժամանակ ովքեր անզգուշորեն մարտի են դուրս գալիս, պարտության են մատնվում, իսկ ովքեր խոհեմաբար են ընդունում հարձակումը, կարողանում են չեզոքացնել այն: Կարծում եմ՝ այսպես է նաև թշնամանքի պարագայում: Ով ընդդիմանում է, ինքն է պարտության մատնվում, իսկ ով «տեղի է տալիս» և իր փափկության օրինակով թուլացնում է դիմացինին, իր վրա եկող չարությունը ոչնչացնում է:

Ինչո՞ւ է քեզ խռովեցնում «աղքատություն» բառը: Հիշի՛ր, որ «մերկ ես աշխարհ եկել, մերկ էլ պիտի գնաս աշխարհից» (հմմտ. Հոբ Ա 21): Իսկ ո՞վ է մերկից ավելի աղքատ: Քեզ սարսափելի չի թվա քո այդ լսածը, եթե այն ճիշտ կերպով ըմբռնես: Ո՞վ երբևէ աղքատության պատճառով կապանքների ենթարկվեց: Ոչ թե աղքատ լինելն է ամոթալի, այլ անառաքինի գործերի պատճառով աղքատանալը: Իսկ դու հիշի՛ր Տիրոջը, որ «Իր հարստությունից աղքատացավ մեզ համար» (հմմտ. Բ Կորնթ. Ը 9):

Եթե մեկը քեզ անզգամ ու անուսում անվանի, հիշի՛ր հրեաների թշնամանքը, որով նրանք թշնամանում էին ճշմարիտ իմաստության դեմ՝ ասելով Հիսուսին. «Սամարացի ես դու և դև կա քո մեջ» (հմմտ. Հովհ. Ը 48): Եթե բարկանաս, իմացի՛ր, որ այդպիսով հաստատեցիր քո դեմ ասված թշնամական խոսքը, քանի որ բարկությունից ավելի ի՞նչ անզգամություն կա: Իսկ եթե չբարկանաս, կամաչեցնես քո դեմ թշնամացողին՝ ողջախոհությունդ նրան ցույց տալով: Ապտակվեցի՞ր. մեր Տերը ևս ապտակվեց: Թքեցի՞ն քեզ վրա. նաև մեր Տիրոջ վրա թքեցին, քանի որ «Նա երեսը չդարձրեց երեսին թուքի նախատինքի պատճառով» (Ես. Ծ 6): Զրպարտվեցի՞ր. զրպարտվեց նաև արդար Դատավորը: Պատառոտեցի՞ն քո պատմուճանը. մերկացրին նաև իմ Տիրո՛ջը և իրար մեջ «բաժանեցին նրա հանդերձները» (հմմտ. Մտթ. ԻԷ 35): Իսկ չէ՞ որ դու երբեք չդատապարտվեցիր ու չխաչվեցիր, ուստի շա՜տ բան է քեզ պակաս Նրա հետ նմանության համար:

Եթե քեզ պես ամենքն էլ իմ նշած մտքի միևնույն ուղղությամբ առաջնորդվեն, բախումներ տեղի չեն ունենա, քանի որ այդպիսի պատրաստակամությունն ու մտադրվածությունը կխաղաղեցնի սրտիդ փոթորիկն ու խռովքը և բարեկեցություն կապահովի քեզ համար ու մտքերիդ ընթացքը խաղաղությամբ դեպի վեր կուղղի: Եվ այս է, թերևս, Դավթի կողմից ասվածը, թե՝ «պատրաստվեցի և չխռովվեցի» (Սղմ. ՃԺԸ 60): Ուրեմն, այսուհետև հարկավոր է մեր անձի մոլեգին ու խելագար շարժումները զսպել երանելի պատվիրանների հիշողությամբ: Ինչպե՞ս մեծն Դավիթը հեզաբար համբերեց Սեմեինի արբեցությանը: Նա տեղի չտվեց իր բարկությանը, այլ Աստծուն հիշեց՝ այս իմաստը տալով Սեմեինի խոսքերին ու ասելով. «Տե՛րն ասաց Սեմեինին, որ անիծի Դավթին» (հմմտ. Բ Թագ. ԺԶ 10):

Եվ արդ, ամենքի թագավորը, լսելով իր մասին ասված «անօրեն մարդ» խոսքը, չչարացավ ասողի դեմ, այլ դեռ ինքն իրեն նվաստացրեց՝ ասելով, թե ինքն արժանի է իր թշնամիների կողմից նման վերաբերմունքին: Դու ևս այս կերպ վարվելով՝ երկու բան քեզնից հեռու կվանես. նախ ինքդ քեզ դատելով՝ քեզնից ավելի զորեղների կողմից դատի չես ենթարկվի, և երկրորդ՝ մարդիկ էլ, այդ տեսնելով, առավել նվազ հաճախությամբ  քեզ այս կամ այն բանում կմեղադրեն: Ու այդպիսով քեզ վրա հասած բարկությունը, եթե զսպես, երբեք անպատվության չի հանգեցնի: Իրապես, սարսափելի երևույթ է, երբ գտնվում են այնպիսի անշնորհակալներ, որ թշնամանք ու ատելություն են գործում բարեգործների ու իրենց մեծամեծ պարտքերը ներածների դեմ, սակայն նաև ա՛յն իմացիր, որ է՛լ ավելի սարսափելի է, երբ մեկը չարիք է գործում, քան որ՝ մյուսը կրում է այն:

Նա թշնամանո՞ւմ է քո դեմ. դու մի՛ թշնամացիր: Նրա խոսքերից քեզ համար իմաստություն քաղիր: Եթե չընդունես, անվիրավորելի ես, իսկ եթե արդարև մեղավոր ես, ապա հոգուդ խորքում միայն պիտի տրտմես, ըստ այն խոսքի, թե՝ «սիրտս խռովվեց իմ մեջ» (Սղմ. ՃԽԲ 4): Այդ դեպքում դու ոչ թե արտաքինից ախտ ընդունեցիր՝ դիմացինի թշնամանքի պատճառով, այլ քո ներսում արդեն իսկ եղող ախտը ալեկոծություն սկսեց: Իսկ դու դադարեցրո՛ւ այդ ալեկոծությունը՝ թույլ չտալով սրտիդ վայրենիանալ: Խոսքով հնազանդեցրո՛ւ բարկության ախտին՝ այդ ախտով բռնվելուց ավելի բարձր նպատակներ ունենալով:

Ինչպե՞ս փախչենք ցասումի վնասներից: Եթե տեղի տանք բարկությանը՝ մտքով առաջնորդվելու փոխարեն, ապա բարկությունը մշտապես իր «նախախնամությամբ» մեզ հունից կհանի: Մենք միտքն ունենք իբրև մեզ լծված ձի, և եթե խոսքով միշտ այդ «ձիու» սանձը բռնել կարողանանք, երբեք այլևս բանականության սահմաններից դուրս չենք գա, այլ թույլ կտանք, որ այն մեզ ուղղորդի ճիշտ ճանապարհով: Հոգու սրտմտությունը առաքինության բազում գործեր է արել, երբ, միտքը, ինչպես զորավարից զենք առած զինվոր, մարտի մեջ է մտել ու, հաջողությամբ կատարելով իրեն տրված հանձնարարությունը, խոսքի հետ մարտակից է եղել ընդդեմ մեղքի:

Զայրույթը հոգու ջիղն է, որի զորությունը բարուն հակառակվելու մեջ է: Ու եթե չտիրապետես զայրույթդ, ապա ինչպես ջրի մեջ կարծրացրած սուր երկաթը, այն դաժան զենք կդառնա ու դրա թվացյալ կակղությունն ու թուլությունը անկառավարելի ուժի կվերածվի: Իսկ եթե չբարկանաս չարի դեմ՝ կկարողանաս ատել այն ու չմեղանչել, քանի որ, կարծում եմ, պիտի ջանանք երկու բանի հասնել. սիրո՝ առաքինության նկատմամբ, և ատելության՝ մեղքի նկատմամբ: Այս հարցում մանավանդ պիտանի է սրտմտությունը, ինչպես շունը՝ հովվին, քանի որ ինչպես շունը, երբ հովվի հետ է, նույնպես և բարկությունը, երբ մտքի «տիրապետության» տակ է, հանդարտ է, օգտակար ու մտքին «լսող»: Եվ ինչպես որ շունը, երբ օտարոտի բան է նկատում, սկսում է ձայներ արձակել ու պաշտպանել իր տիրոջը, նույնպես և չափավոր բարկությունը նույն այդ սպասավորությունն է կատարում՝ երկնչելով իր տիրոջ դեմ ապստամբելուց ու պաշտպանելով նրան ամեն օտարոտի բանից՝ մեղքից:

Խոհեմ մարդը այսպիսի՛ գործակցության մեջ է մտնում բարկության հետ՝ չափավոր բարկությունն իբրև ընդդեմ մեղքի քաջարի պաշտպան ունենալով: Եվ եթե բարկությունը, շան նման, անհաշտ լինի դավաճանների հանդեպ ու չնվիրվի նրանց, այդպիսով երբեք թույլ չի տա, որ մարդը վնասակար սովորություններն ընդունի, այլ կընդդիմանա իր տիրոջն օտար այդ մեղքերի դեմ, ինչպես որ շունն է միշտ ընդդիմանում գայլին՝ հաչելով ու պատառոտելով նրան:

Արդ, սրտմտությունից այսպիսի օգուտ կարող են քաղել նրանք, ովքեր ճիշտ կերպով այն տնօրինել գիտեն: Այսպես նաև ուրիշ զորություններն էլ յուրաքանչյուր մարդ չարին կամ բարուն է ծառայեցնում, ինչպես օրինակ՝ մեկի հանդեպ ցանկասիրությունը, որ մարմինը վայելելուն ու անմաքուր հեշտություններին հագուրդ տալուն է միտված, պիղծ է ու վավաշոտ, մինչդեռ նա, ով իր անձը նվիրում է առ Աստված ունեցած սիրուն և հավիտենական բարիքներն է փափագում, նախանձելի ու երանելի է: Եվ դարձյալ, խելացի մարդը, երբ իր խելքը բարուն է ծառայեցնում, իմաստուն է ու հանճարեղ, մինչդեռ եթե իր ընկերոջը վնաս հասցնելու համար է սրում իր միտքը, ապա չարախայթ չարագործ է:

Ուրեմն, մեր փրկության համար Արարչից տրված միջոցները մեղքի պատճառ չդարձնե՛նք մեզ համար: Այդ թվում նաև սրտմտությունը, երբ արդարապես ու ինչպես հարկն է կիրառենք, այն մեզ քաջություն, համբերություն և ժուժկալություն կնվիրի, բայց եթե այն իր ուղիղ ընթացքից շեղվի՝ մոլություն կդառնա: Այս պատճառով է սաղմոսը մեզ խրատում՝ ասելով. «Բարկացե՛ք, բայց մի՛ մեղանչեք» (Սղմ. Դ 5): Նաև Տե՛րն է անզուսպ բարկացողին դատաստանի ենթակա համարում, բայց երբ մեկը տեղին է բարկությամբ վարվում, այն իբրև դեղ, մերժելի չի համարում, քանի որ ասում է. «Թշնամություն պիտի դնեմ քո և օձի միջև» (Ծննդ. Գ 15) և «թշնամինե՛ր եղեք մադիանացիներին» (հմմտ. Թվ. ԻԵ 17):

Տիրոջ ուսուցո՛ւմն է բարկություն ունենալն՝ ըստ անհրաժեշտության, ինչպես գինու դեպքում է: Ըստ այսմ նաև Մովսեսը, որ բոլոր մարդկանցից ավելի հեզ էր (հմմտ. Թվ. ԺԲ 3), կռապաշտությունից վրեժ լուծելով՝ ղևտացիներին զինեց ընդդեմ իրենց եղբայրների սպանության: Եվ Մովսեսն ասաց. «Յուրաքանչյուրը իր սուրը թող կապի իր ազդրին: Բանակատեղիի մի մուտքից մյուսը գնացեք-եկեք, և ձեզնից յուրաքանչյուրը թող սպանի իր եղբորը, յուրաքանչյուրը՝ իր ընկերոջը, յուրաքանչյուրը՝ իր մերձավորին» (Ելք ԼԲ 27): Իսկ փոքր-ինչ անց էլ ասաց. «Այսօր յուրաքանչյուրդ ձեր ձեռքով ծառայեցիք Տիրոջը. մեկն սպանեց իր որդուն, մյուսն՝ իր եղբորը, որի համար այսօր ձեզ վրա կիջնի Տիրոջ օրհնությունը» (Ելք ԼԲ 29):

Նաև ի՞նչն էր, որ հեզ Փենեեսին արդարացրեց: Ո՞չ արդյոք արդար զայրույթն ընդդեմ պոռնկացողների: Նա, որ հատկապես հեզ ու զգաստ էր, երբ տեսավ  Ամբրեի ու մադիանացիների բացեիբաց ու առանց ամաչելու պոռնկանալը՝ այն աստիճան, որ մինչև իսկ իրենց ամոթույքն ու տգեղ կերպարանքը զլացել էին ծածկել, չհանդուրժեց այդ և սաստիկ բարկությամբ երկուսին էլ սրով խոցեց (հմմտ. Թվ. ԻԵ 8): Նաև չէ՞ որ Աստծո հրամանով էր, որ Սամուելը արդար բարկությամբ սպանեց Սավուղի ձեղքով ողջ մնացած ամաղեկացիների Ագագ թագավորին (հմմտ. Ա Թագ. ԺԵ 33):

Ահա նմատի՛պ կերպերով զայրույթը շատ անգամ բարի գործերի սպասավոր է լինում: Այսկերպ նաև նախանձախնդիր Եղիան ամոթի չորս հարյուր հիսուն քրմերին և մեհյանների չորս հարյուր կռապաշտ մարգարեներին, որոնք սնվում էին Հեզաբել թագուհու սեղանից, խոհեմ զայրույթով ու ողջախոհությամբ սպանեց հօգուտ ողջ Իսրայելի բարօրության (հմմտ. Գ Թագ. ԺԸ 19): Իսկ դու զուր տեղը բարկանո՞ւմ ես քո եղբոր վրա։ Իսկ ինչո՞ւ ուրիշ քեզ բարկացնողների վրա չես զայրանում։ Այդպիսով նմանվում ես շներին, որոնք, իրենց վրա քար նետողներից վախենալով, չեն մոտենում նրանց։ Ով որ ուրիշի զայրույթը կրում է իր վրա, ողորմելի է, իսկ ով որ զայրանում է՝ ատելի։ Ուրեմն, դու քո զայրույթն ուղղի՛ր մարդասպանի, ստի հոր, մեղքի մշակների՛ դեմ, իսկ եղբորդ ցավակի՛ց եղիր, քանի որ եթե նա մեղքի մեջ մնա, սատանայի հետ հավիտենական հրին կմատնվի։

Եվ ինչպես որ տարբեր են սրտմտությունն ու բարկությունն իրենց անվանումներով, նույնպես նաև նրանց նշանակությունն է տարբեր։ Սրտմտությունը ինչ-որ մի բռնկում է և բարկության ախտի գոլորշին միայն։ Իսկ ահա բարկությունը տրտմագին ոխն է և վրիժառու հարձակումը զրկված մեկի վրա։ Մենք պետք է գիտենանք, որ այս ախտով մեղանչելու երկու ճանապարհ կա. կա՛մ մոլեգնաբար ու անզգամորեն քեզ զայրացնողի դեմ ելնել, կա՛մ նենգությամբ ու խելագարորեն դարանակալ լինել քեզ տրտմեցնողին։ Հարկ է, որ այս երկուսից էլ հեռու պահենք մեզ։

Իսկ ինչպե՞ս ընթանաս, որ ախտի մեջ չընկնես։ Ինչպե՞ս. սկզբից ևեթ զորացրու քեզանում խոնարհությո՛ւնը, որը Տերը և՛ խոսքով հրամայեց, և՛ գործով կատարեց. երբեմն մատնացույց արեց՝ ասելով. «ձեզնից ով կամենա առաջին լինել, բոլորից կրտսերն է լինելու» (հմմտ. Մրկ. Թ 34), երբեմն՝ հեզաբար ու հանդարտորեն համբերեց Իրեն հալածողներին։

Նա, որ երկնքի ու երկրի Արարիչն ու Տերն է, որ երկրպագվում է բոլոր իմանալի արարածներից, որ «Իր խոսքի զորությամբ հաստատ է պահում տիեզերքը» (Եբր. Ա 3), ողջ-ողջ դժոխք չուղարկեց այս երկիրը քայքայող ամբարշտին, այլ խրատեց ու վարդապետեց նրան՝ ասելով. «Եթե վատ խոսեցի, վկայի՛ր վատի մասին, իսկ եթե լավ՝ ինձ ինչո՞ւ ես խփում» (Հովհ. ԺԸ 23)։ Իսկ դու, երբ սովորես ամենքից կրտսերը լինել՝ ըստ Տիրոջ պատվիրանի (հմմտ Մրկ. Թ 3), եթե զայրանաս էլ՝ չես թշնամանա որևէ մեկի հետ։ Երբ քո դեմ թշնամանալ փորձի մի դեռահաս երիտասարդ, գեթ ծաղրի արժանի կհամարես նրա թշնամանքը։ Իսկ երբ խելագար ու մտազուրկ մեկը քո դեմ անպատվաբեր խոսքեր ասի, չես տրտմի, քանի որ այդպիսին ավելի շատ խղճահարության արժանի մի ողորմելի է, քան թե՝ ատելության արժանի մեկը։

Արդ, թող որ մեր դեմ թշնամացողների խոսքերը մեր բարկությունը չառաջացնեն, այլ, ի հեճուկս նրանց, մեր արհամարհա՛նքը, որն էլ հենց կխոցի այդպիսինների հպարտությունը։ Այդկերպ դու քո իմաստությամբ քեզնից կվանես քո դեմ թշնամանալ կամեցող յուրաքանչյուրին՝ նրա թշնամության ճայթյունը մի զուր «հնչման» վերածելով։ «Դադարի՛ր բարկանալուց ու նվազեցրո՛ւ սրտմտութիւնդ» (հմմտ. Սղմ. ԼԶ 8), որպեսզի խուսափես Աստծո բարկության փորձությունից, որը «երկնքից հայտնվելու է մարդկանց ամբողջ ամբարշտության և անիրավության վրա» (հմմտ. Հռոմ. Ա 18)։

Եթե ողջախոհ մտքով կարողանաս արմատախիլ անել սրտմտության դառն արմատը, ապա այդ ախտի հետ բազում այլ ախտեր ևս արմատախիլ արած կլինես, քանի որ և՛ նենգությունը, և՛ անհամաձայնությունը, և՛ անհավատությունը, և՛ չարախոսությունը, և՛ անհավատարմությունը, և՛ ամբարշտությունը, և՛ նմանատիպ մյուս չարիքները զայրույթ կոչված չարիքի շառավիղներն են։

Ուստի այսուհետև հեռո՛ւ վանենք մեզնից չարը, որը հոգու հիվանդություն է, մտքի խավարում, Աստծուց օտարացում, օտարամետություն, պատերազմի սկիզբ, թշվառության լրում, չար դև՝ մեր հոգում ծնունդ առած։ Իսկ երբ այդ չարը լրբաբար տիրում է մեզ, ներսից գոցում է Սուրբ Հոգու ճանապարհը, քանի որ ուր թշնամանքը, նախանձը, սրտմտությունն ու հակառակություններն են (հմմտ. Գաղ. Ե 20), այնտեղ հոգուն տիրում են խռովությամբ ամբոխված պառակտումները, իսկ հեզությունը փախչում է այնտեղից։

Ուստի, երանելի Պողոսի խրատին անսալով, «ամեն բարկություն, զայրույթ ու աղաղակ» (Եփես. Դ 31)՝ իրենց ողջ չարությամբ հանդերձ, վերացնե՛նք մեզնից, և միմյանց նկատմամբ քաղցրաբարո ու բարեգո՛ւթ լինենք՝ համբերելով այն երանելի հույսի իրականացմանը, որը հեզերի՛ն է խոստացված (քանի որ երանելի են հեզերը, որովհետև նրանք Երկիրը պիտի ժառանգեն (հմմտ. Մտթ. Ե 5)) մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսով, որին փա՜ռք հավիտյանս։ Ամեն։

Սուրբ Բարսեղ Կեսարացի, «Գիրք պահոց», Ս․ Էջմիածին, 2008թ․,

Գրաբարից թարգմանեց Գևորգ սրկ․ Կարապետյանը