Գրքեր

Ծես և ծիսական գրքեր

Ծես բառը վրացական ծագում ունի և, ըստ Ստեփան Մալխասյանցի բացատրական բառարանի, նշանակում է կարգ, կանոն, սովորություն, եկեղեցական ծես, եկեղեցական արարողությունները կատարելու սահմանված կարգը: Ծես բառին համազոր է արարողություն բառը:

Ծիսագիտությունը եկեղեցական արարողություններ կատարելու համար սահմանված կանոնի գիտությունն է, օրինակ, ցույց է տալիս, թե ինչ է երախա (այսինքն` չմկրտված անձ) մկրտելու կանոնը և ինչպես պետք է կատարել:

Ծիսական մատյաններն ինն են`

1. Ավետարան,       

2. Ժամագիրք,

3. Խորհրդատետր կամ Պատարագամատույց,           

4. Շարակնոց,         

5. Ճաշոց,

6. Հայսմավուրք,

7. Գանձարան,

8. Տոնացույց,

9. Մաշտոց:

1. Չորս Ավետարանները ծիսական գրքեր չեն, բայց ընթերցվածների դասավորումով ծիսականանցված են:

2. Ժամագիրքը հիմնականում ներկայացնում է ժամերգությունների աղոթքները, քարոզները, երգերը:

3. Խորհրդատետրը կամ Պատարագամատույցը ներկայացնում է Պատարագիչ հոգևորականի բարձրաձայն և ծածուկ ասվող աղոթքները, սարկավագների քարոզները, դպրաց դասի երգեցիկ պատասխանները:

4. Շարակնոցը շարականների` եկեղեցական տոների, արարողությունների առիթներով երգվող երգերի ժողովածուն է: Ենթադրվում է, որ շարական բառը շարք կամ շարան բառից է՝ երգերի շարան, երգաշար իմաստով:

5. Ճաշոց գիրքը պարունակում է ամենօրյա սուրբգրական ընթերցվածքները` ըստ սահմանված հերթականության: Ճաշոցը տերունի (Տիրոջը նվիրված) տոների տարեկան տոնակարգի սահմանումն է` համապատասխան ընթերցվածներով, ներառում է նաև հատվածներ եկեղեցական հայրերի մատենագրական ժառանգությունից:

6. Հայսմավուրքում բովանդակված են սրբերի վարքերը: Անվանումը գալիս է ամեն վարքից առաջ սկսվող բառերից, օրինակ` հայսմ ավուր (այսինքն` այս օրը) տոնն է այսինչ սրբի: Նախկինում Հայսմավուրքից ընթերցվում էր օրվա սրբի վարքը ժամերգությունից առաջ: Հիմա Հայսմավուրքից սրբերի վարքեր կարդացվում են Երուսաղեմում երեկոյան ժամերգությունից առաջ:

7. Գանձարանը բովանդակում է եկեղեցական հատուկ երգեր, որոնք կոչվում են գանձեր և նվիրված են եկեղեցական հանդիսավոր տոներին: Գանձը հայ միջնադարյան հոգևոր երգարվեստի ժանր է, անվանումը գալիս է Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ստեղծագործություններից, որոնց տների սկզբնատառերը կազմում են գանձ բառը:

8. Տոնացույցը ցույց է տալիս եկեղեցական տոների կարգը, հերթականությունը:

9. Մաշտոցները լինում են երեք տեսակի` Փոքր Մաշտոց, Մայր Մաշտոց և Հայր Մաշտոց: Մշտոց անվանումն այս ժողովածուն կարգավորած և խմբագրած Մաշտոց Եղիվարդեցի Կաթողիկոսի (897 - 898) անունով է: Փոքր Մաշտոցը պարունակում է քահանայի կողմից կատարվող արարողությունների կարգը, Մայր Մաշտոցը պարունակում է Փոքր Մաշտոցի արարողությունները, ինչպես նաև եպիսկոպոսներին վերապահված ձեռնադրություն կամ տվչություն, օծում, պղծյալ եկեղեցիներ սրբելու, պատկերներ օրհնելու և օծելու, քահանայաթաղի կանոններ: Հայր Մաշտոցը պարունակում է կաթողիկոսներին վերապահված կանոններ` ձեռնադրության և օծման (եպիսկոպոսի), մյուռոնօրհնության, թագավորի օծման:

 

Տեր Ադամ քհն. Մակարյան

«Քրիստոնեության իսկությունը» գրքից

02.05.20
ԲաԺանորդագրվել
Ընթերցել նաև
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․