Գրքեր

Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու կերպարը պատկերների համակարգում

Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու պատկերը կերպավորվել է տարբեր ժողովածուներում, Հայսմավուրքներում, Աղոթագրքերում և այլ գրքերում: Սրբի «Մատյան Ողբերգություն»-ը բազմիցս արտագրվել և ընդօրինակվել է՝ պատկերազարդվելով սրբի դիմանկարով:

Կիլիկիայում XII դարում պատկերազարդվում էին ոչ միայն Ավետարանները, այլև այլ տիպի մատյաններ, որոնցից իր շքեղ ձևավորմամբ և պատկերազարդմամբ աչքի է ընկնում Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգություն»-ը, որի գրիչն է Գրիգոր Մլիճեցին, ստացողը՝ Ներսես Լամբրոնացին (Մատենադարան, ձեռագիր № 1568, 1173թ.): Վերջինս, լինելով խստակրոն և բուռն խառնվածքի տեր, իր իդեալն էր համարում Սուրբ Գրիգոր Նարեկացուն, որի մատյանը ընդօրինակել է տվել Մլիճի վանքում անձնական ընթերցման համար և իր իսկ ձեռքով ավելացրել է Նարեկացու վարքը: Ձեռագիրը տեղավորվում է ձեռքի ափի մեջ (15,5 χ 11,7 սմ): Մատյանի գրչությունը միջին մեսրոպյան երկաթագիր է: Այն բացվում է խորանաձև էջերով: Մագաղաթյա այս մատյանում մեծ նրբությամբ ու ճաշակով են կատարված խորանազարդերը, անվանաթերթ կիսախորաններն ու գլխազարդերը։ Հարդարանքի կարևոր մաս են կազմում կիլիկյան ճոխ, խոհրդանշական լուսանցազարդերը: Ձեռագիրն ունի ոսկետառ առաջին տողեր յուրաքանչյուր «Բանից» (գլխից) հետո, որը սկսվում է կիսախորանով՝ n-աձև, ուղղանկյունաձև, լցված արմավիկների տերևաականթային ընձյուղավոր ոլորազարդերով, խճանկար՝ թռչնաձև սկզբնատառով, էջի աջ կողմի լուսանցքում տեքստի ստորին մասից մինչև գլխազարդի կատարը բարձրացող լուսանցազարդով: Ուշագրավ են գլխատառերը, որոնք խաչքարերի զարդաքանդակային մոտիվներ են։ Գլխազարդերը կամ կիսախորանները խիստ երկրաչափական չեն, մեղմացվում, կենդանացվում են անկյուններից դուրս եկող բուսազարդերով, միմյանց ձայնող տատրակներով կամ միմյանց հետ պարանոցներով փարված բադերով: Ձեռագիրն առանձնապես արժեքավոր է Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու դիմանկարների շարքով, որոնք ավետարանիչների դիմանկարների նման տեղադրված են գլուխների անվանաթերթերի կողքին, մեկ բացվածքի վրա: Նկարիչը չորս պատկերներով ցանկացել է ստեղծել Նարեկացու մի քանի բնորոշ կողմերը՝ փիլիսոփա, հսկող (աղոթող), ճգնավոր՝ միաժամանակ դրանց մեջ ընդգծելով նրա բանաստեղծական կերպարը։ Դիմանկարները պատկերված են ոսկե ֆոնին և դրանցից երեքն ունեն հետևյալ մակագրությունները՝ «Գրիգոր Փիլիսոփայ», «Գրիգոր Հսկող», «Գրիգոր Ճգնավոր»: Չորրորդ դիմանկարի մակագրությունը չի ընթերցվում. այն պատկերում է Գրիգորին՝ ծնրադիր Հիսուսի առջև՝ Մատյանը Նրան մեկնելիս: Այս պատկերները ավելի հնաոճ են, քան կիսախորանները:

«Գրիգոր փիլիսոփա»-ն ներկայացված է «գրող ավետարանչի» դիմանկարի հորինվածքով՝ գահավորակին նստած, գիրքը գրելիս, գրակալի առջև: Հանդերձանքը դասական է՝ պարեգոտ և փիլոն: Կատարված է տաք հակադիր գույներով՝ մուգ և բաց:

«Գրիգոր հսկող» մանրանկարը ներկայացնում է Սուրբ Գրիգոր Նարեկացուն՝ Քրիստոսի առջև աղոթողի դիրքով կանգնած, հայացքը և ձեռքերը դեպի Նա պարզած՝ ստանալով Քրիստոսի օրհնությունը: Նարեկացին պատկերված է նախորդ պատկերի ճիշտ նույն զգեստով և նույն գույներով, երկուսում էլ փիլոնի եզրերն ամրացված են ճարմանդով:

«Գրիգոր ճգնավոր» մանրանկարում ստեղծված է սրբի պատկերագրությամբ խստաշունչ կերպար. Սուրբ Գրիգոր Նարեկացին կամարի ներքո է, ճակատային դիրքով, աջով՝ խաչը, ձախով՝ գիրքը բռնած: Ընդգծված են դեմքի կնճիռները, երկատված մորուսն ու բեղերը: Հանդերձանքը բարձրաստիճան հոգևորականի զգեստն է՝ շապիկ, փորուրար և շուրջառ:

«Նարեկը» ցույց է տալիս, որ Կիլիկիայում գիրքը հաճախ ծառայում էր անձնական օգտագործման համար: Գրչության հղկվածություն, գրերի հիմնական և երկրորդական մասնիկների անկաշկանդ անցումներ, լուսանցազարդերի, սկզբնատառի և տեքստի սերտ կապ, մեծ և մանր գրերի ճարտար զուգակցում, ոսկու նրբաճաշակ գործածություն. Կիլիկիայում գիրքը ձևավորում է իբրև բարձր մշակույթ, ինչպես ավելի վաղ Կ. Պոլսի բյուզանդական և ավելի ուշ՝ պարսկական գրքարվեստի դպրոցներում:

Վասպուրականի մանրանկարչության դպրոցի նշանավոր ներկայացուցիչ, մանրանկարիչ Ծերուն Ծաղկողի ձեռագրերից մի քանիսում կարելի է հանդիպել նրա ինքնադիմանկարներին, պատվիրատուների դիմանկարներին։ Հատուկ նշանակություն են ստանում Ծերունի կերտած Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու երկու դիմանկարները։ Առանձնահատուկ հետաքրքրություն է ներկայացնում 1391թ. նկարչի կողմից ընդօրինակված «Մատյան ողբերգության» սկզբում պատկերված Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու կերպարը (ՄՄ 1874): Դիմանկարն ունի նոր պատկերագրություն և հորինվածք: Ձևավոր կամարի ներքո Սուրբ Գրիգոր Նարեկացին ամբողջ հասակով կանգնած է վարդապետական հագուստով և իր հանճարեղ ստեղծագործությունը հանձնում է առջևում ծնկի եկած ձեռագրի պատվիրատուին՝ Սիմեոն ստացողին: Հորինվածքի մաս են կազմում հիշատակարան մակագրությունները, որոնք պատմողական բնույթ են հաղորդում նկարին: Նարեկացու գլխավերևում գրված է. «Սուրբ Գրիգոր Նարեկացին է»: Ստացողի գլխավերևում գրված է. «Սիմէոնն է ստացող սբ. գրոցս»: Եվս մեկ գրություն ձգվում է պատկերների միջև. «Ընկալ ի ձեռաց սրբոյն Գրիգորի և եղիցի հոգոյդ քում ի փրկութիւն»: Նկարչի հիշատակագրությունը գրված է անմիջապես դիմանկարի շրջանակի տակ. «Ով մանկունք սբ. եկեղեցւոյ որք հանդիպեք սմա կարդալով կամ տեսանելով յիշեցէք յերկնագնաց յաղագս ձեր զտառապեալ մեղաւք հոգիս զԾերուն ծաղկողս…»:

Երկու կերպարանքներն էլ գրեթե միանման են պատկերված, երկուսն էլ վանականի զգեստով են: Նարեկացին՝ գիրքը ձեռքին, վեղարով, պարեգոտով, փորուրարով և փիլոնով, Սիմեոնը՝ նույն հանդերձով, առանց փորուրարի: Պահպանված է Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու մորուսի երկճյուղ ուրվագիծը, որը բնորոշ էր Հիսուսի պատկերագրությանը: Միաժամանակ բացակայում է Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու լուսապսակը:

Մանրանկարի հմայքը Ծերուն ծաղկողի գեղարվեստական լեզվի մեջ է: Մանրանկարիչը կերպարներին օժտել է իր ոճին բնորոշ կենսախինդ բնույթով, կենդանի հայացքներով, որոնք ստեղծված են բիբերի՝ դեպի աչքերի անկյունները թեքվածությամբ, ազատ շարժուձևով: Մի քանի պայծառ լոկալ գույների համադրությունը, սահուն ընդհանրացված ուրվագծերը չներկված մագաղաթի խորքի վրա նույնպես նպաստում են նկարի կենսախինդ տպավորությանը: Այս ոճը, որ մոտ է ժողովրդական արվեստին, պատմողականությունն ու պարզ պատկերագրությունը դիմանկարին հաղորդում են ավելի կենցաղային բնույթ:

Նույն պատկերագրությամբ և ոճով է կատարված Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու դիմանկարը մանրանկարիչ Ծերունի կողմից Յովհաննէս կրոնավորի համար գրված և ծաղկած մեկ այլ ձեռագրում (ՄՄ ձեռ. 4938, Մատյան ողբերգության, 1390 թ., Ոստան քաղաք): Սուրբ Գրիգոր Նարեկացին այստեղ պատկերված է միայնակ, երկու ձեռքերը մի կողմ պարզած, կանաչ փիլոնով կարմիր պարեգոտի վրայից և դեղին փորուրարով, կամարի ներքո: Վնասված է մանրանկարի վերնամասը:

XVII-XVIII դդ. գեղանկարչական գործերի մեծ մասը նվիրված է «Տիրամայրը մանկան հետ» թեմային: Որպես ընդունված կարգ՝ մոր և մանկան մոտ լինում են Պետրոս և Պողոս առաքյալները, Սուրբ Ստեփանոսը, Հովհաննես Մկրտիչը, հաճախ նաև Ս. Գրիգոր Լուսավորիչը, նույնիսկ Ս. Գրիգոր Նարեկացին:

Միջնադարյան Ղրիմում՝ Կաֆայում (Թեոդոսիա), պահպանվել է հայկական մի ձեռագիր (1401թ., Մատ. № 3863, Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության»), որ ընդօրինակել է մանրանկարիչ Նատերի որդի Ստեփանոս քահանան, պատկերազարդել՝ Հովհաննեսը: Չնայած մանրանկարի վատ պահպանվածությանը՝ պատկերագրությունը ընթեռնելի է: Սուրբ Գրիգորը աղերսող ձեռքերը պարզել է դեպի Հիսուսը, որի աջը խաչակնքման դիրքում է, այսինքն՝ օրհնում է Գրիգորին, ձախով բռնել է Ս. Գիրքը: Փաստորեն այստեղ կրկնված է ՄՄ 1568 «Նարեկի» «Գրիգոր հսկողի» պատկերագրությունը՝ հորինվածքային և կերպարային որոշ փոփոխություններով: Խորհրդանշական է, որ գրեթե հավասար դիրքով պատկերված կերպարները ներկայացված են արմավազարդ ոսկյա խորքին և աստղազարդ կապույտ երկինք-հիմքին, այսինքն՝ ոչ երկրի վրա՝ դրախտում, երկնքում: Նրանց ձեռքերը գրեթե հպված են իրար: Դեմքերը ներծծված են ոգեղենությամբ: Նրանք մոդելավորված են գունաստվերներով, սպիտականերկի և ձիթապտղի կանաչ տոներով, որոնք կերպարներին հաղորդում են բյուզանդական սրբապատկերներին հատուկ խորհրդավորություն ու խորություն: Կերպարանքները ծավալային են, ազատ երեք քառորդ դիրքերով, մոդելավորված սահուն գծերով, խոշոր գունաբծերով և ոսկյա ասիստներով: Գունապնակը կազմված է կապույտի, կարմիրի, կանաչի, շագանակագույնի ընտիր համադրությունից, որը, ոսկու հետ միանալով, ստեղծում է մի հնչեղ ակորդ: Ըստ արվեստաբան Է. Կորխմազյանի՝ այդ ժամանակ Կաֆան ջենովացիների ձեռքում էր: Ուստի լույս ու ստվերի և ծավալի զգացողությամբ նկարված պերսոնաժների դեմքին նա տեսնում է ապրումների վառ արտահայտություն, որը համարում է իտալական նախավերածննդի ազդեցության արդյունք: Բայց պալեոլոգյան ազդեցությունն այդ ձեռագրի մանրանկարներում ևս զգալի է:

Մատենադարանի թիվ 1568 ձեռագրում ձևավորվում է նաև Գրիգոր Նարեկացու դեմքի և արտաքինի նկարագիրը: «Կոմնենյան» տիպի դեմքը օժտված է վառ անհատական բնութագրով՝ իր ազգային գծերով. մեծ, սև, խորունկ աչքեր կամարաձև հոնքերի տակ, երկար արծվաքիթ, փոքր բերան բեղերով և դեմքը շրջապատող կարճ մորուս: Այս անհատական դիմանկարը խիստ տարբերվում է միջնադարում ընդունված, այդ թվում սրբերի ընդհանրական պատկերներից և վկայում է Կիլիկիայում գեղանկարչական դիմանկարի գոյության մասին:

Բարձր Հայք նահանգի Ավագ վանքում 1336 թվականին գրվել և պատկերազարդվել է «Մատյան ողբերգության» ձեռագիրը (Մ. 2088), որն ունի Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու դիմանկարը: Հեղինակի անունը չի պահպանվել, հայտնի է միայն գրչի անունը՝ Ստեփաննոս Տյուրիկեցի, որը կարող էր լինել նաև մանրանկարիչը: Պատկերը խիստ տարբերվում է կիլիկյան «Նարեկից»: Այն զուսպ է, համեստ, առանց ոսկու (լուսապսակը պարզ դեղին գույնով է ծածկված) և գեղանկարչության բազմաշերտության, ինչը կարելի է որակել ավելի շուտ որպես գունավորած գրաֆիկա, քան գեղանկարչություն: Մի քանի պարզ լոկալ գույներով և հստակ գծանկարով վերստեղծված է բարձրաստիճան հայ վանականի կերպարը՝ վեղարով, շուրջառով, փորուրարով և շապիկով՝ նեյտրալ կանաչ խորքին: Ձեռքին գավազան է, ձախով գիրքն է պահել, որի վրա Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու տեքստն է «Մատյանից»: Պատկերը մակագրված է: Վերնամասում խորքն ունի սրբերի պատկերագրությանը բնորոշ կամար՝ ձևավոր խորան, որն այնքան նուրբ գծով է նկարված, որ գրեթե չի երևում: Նուրբ, մաքուր, անընդհատ գծով պատկերված է և դեմքը՝ մեծ աչքերով, մորուսով ու բեղերով, որն անձնավորված չէ և բնորոշ է սրբերի միջնադարյան պատկերներին: Կերպարանքը բարեկազմ է, ձգված համաչափություններով, ինչը պատկերին հաղորդում է ազնվություն: Այն կարելի է որակել որպես տիպիկ միջնադարյան ընդհանրացված դիմանկար:

1431 թվականի «Մատյան ողբերգության» (ՄՄ 1569) Գրիգոր Նարեկացու պատկերը (Անկեղակոյտ (Սյունիք), գրիչ՝ Մաթեոս) պարզունակ է, հարթային, պայմանական, իր գծային սխեմատիկ բնույթով ավելի նման է մանկական նկարի: Հորինվածքով և պատկերագրությամբ յուրովի վերարտադրում է ՄՄ 1568 կիլիկյան «Նարեկի» ծնրադիր Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու դիմանկարը: Կապույտ խորքին, երկնակամարի սեգմենտի առկայությամբ, զբաղեցնելով մանրանկարի մեծ մասը, ներկայացված է Քրիստոսը՝ կարմիր թիկնոցով պարեգոտի վրայից, օրհնող աջով, գիրքը ձախ ձեռքում: Ծնրադիր Սուրբ Գրիգոր Նարեկացին՝ չափազանց փոքր չափերի, նրա ոտքերի տակ է, մեզ համար ձախ անկյունում, վանականի սև խույրով և փիլոնով: Նա գրեթե շրջանակից դուրս է պատկերված՝ ասես չհամարձակվելով կիսել Հիսուսի հետ նույն տարածությունը: Շրջանակին և նրանից դուրս որոշ կերպարների պատկերումը ի հայտ է գալիս Կիլիկիայում 13-րդ դարում, այն հայտնի է եղել նաև Արևմուտքում և Բյուզանդիայում, և ահա 15-րդ դարում հայտնվում է նաև այս ձեռագրում: Դեմքերն ընդհանրացված են, մեծ աչքերով, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացին կիսադեմով է: Գույները վառ են, սակավ և հակադիր՝ կարմիր, կապույտ, սպիտակ: Անշուշտ, պատկերն ունի գավառական բնույթ և ստեղծվել է մշակութային կենտրոններից հեռու վանքերից մեկում: Այդուհանդերձ, մանրանկարիչը ծանոթ է եղել Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու պատկերման ավանդույթին:

ՄՄ 5650 ժողովածուն՝ ստեղծված 15-րդ դարում (ստեղծման վայրը հայտնի չէ), ունի Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու երկու դիմանկար: Մատյանը բացվում է ընծայական մի պատկերով, որը Սուրբ Գրիգոր Նարեկացուն ներկայացնում է նորովի, որպես պոետի՝ Տիրամոր առջև, ծնրադիր, գիրքը նվիրաբերելիս: Մանրանկարի պատկերագրությունը գալիս է միջնադարյան և՛ Արևելքում, և՛ Արևմուտքում տարածված «դոնատորական դիմանկարներից»: Այդ պատկերներում կայսրերը և կայսրուհիները, իշխանները պատկերվում էին իրենց աստվածահաճո գործունեության պտուղը՝ օրինակ տաճարի մոդելը, Քրիստոսին կամ Տիրամորը նվիրաբերելիս, կամ էլ պատվիրատուն իր պատվիրված գիրքը Քրիստոսին կամ Տիրամորը նվիրելիս: Այդ դիմանկարն այստեղ վերաիմաստավորված է և պատկերում է ոչ թե պատվիրատուին Քրիստոսի կամ Տիրամոր առջև, այլ Սուրբ Գրիգոր Նարեկացուն Աստվածածնին իր «Մատյանը» ընծայելիս:

Ինչպես ՄՄ 1569 ձեռագրում Քրիստոսի պատկերը, այնպես էլ այստեղ Տիրամայրը Մանկան հետ զբաղեցնում է մանրանկարի մեծ մասը, իսկ Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու պատկերը՝ ծնրադիր, գիրքը դեպի Մարիամն ուղղած ձեռքերում բռնած, անկյունում է (մեզ համար ձախ), վերստին փոքր չափերի և սեփական շրջանակ-տաճարիկի մեջ: Այսպիսով, այստեղ էլ է շեշտված պոետի՝ երկրավորի նվաստ լինելու գաղափարը: Տաճարիկը, որի մեջ է ամփոփված Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու կերպարանքը, ստեղծել է շրջանակված փոքր մանրանկար մեծ մանրանկարի մեջ: Այդ հնարքով բանաստեղծի կերպարը որոշ չափով ստացել է ինքնուրույն բնույթ, կոնկրետացվել է նրա գոյության վայրը, այն է՝ տաճարը: Շեշտվել է երկու կերպարների ներկայության հարթության տարբերությունը. Երկինքը՝ Տիրամոր համար, տաճարը՝ Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու:

Մանրանկարն ունի գեղեցիկ դեկորատիվ սիմվոլիկ լուծում, որը հաստատում է վերը նշված տարբերությունը: Պատկերները ուրվագծված են ոսկեներկով: Աստվածածինը վարդագույն ծածկոցով է՝ մաֆորիոնով, որը ծածկում է նրա գլուխն ու մարմինը կապույտ պարեգոտի վրայից: Մանուկ Հիսուսը մերկ է, օրհնող աջով, գալարակը՝ ձախ ձեռքում: Խորքը կապույտ է և ոսկյա բուսազարդ նախշերով՝ Տիրամոր պատկերի հատվածում, խորհրդանշելով երկնայինն ու աստվածայինը: Տաճարիկի ներսում խորքը կանաչ է՝ բուսազարդերով, իսկ կանաչը երկրայինի խորհուրդն է, նաև դրախտի այգու խորհուրդը: Սուրբ Գրիգոր Նարեկացին ոսկեթել շուրջառով է և ոսկյա լուսապսակով:

Տվյալ մանրանկարում կերպարների կատարումը թողնում է երկակի տպավորություն: Մի կողմից տեսանելի է, որ հեղինակը փորձել է կերպարներին մոդելավորել բնական ձևերին մոտ, դեմքերը պատկերել գեղեցիկ, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացուն՝ որոշ չափով անհատականացված: Դիմագծերը հստակ ուրվագծված են, շեշտված են սև մեծ աչքերը՝ թեքված բիբերով, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու բեղն ու մորուսը: Մյուս կողմից աչք են զարնում Մանկան անհամաչափ մոդելավորված ուսերը և Տիրամոր՝ չարդարացված մեծ ձեռքերը, հատկապես աջը, որով (կանոնին ոչ լրիվ համաձայն դիրքով) ցույց է տալիս Մանկանը: Աջ ձեռքի տվյալ դիրքով Մանկան հետ Աստվածածնի պատկերը ձեռք է բերում Օդիգիտրիա պատկերագրական տիպը: Հնարավոր է, որ ձեռքերի անհամաչափ մեծ պատկերումը բացատրվում է տվյալ պատկերագրական տարբերակի համար ձեռքերի կարևորությամբ:

ՄՄ 5650 ժողովածուն 1760 թվականին Լիմում ստանում է արծաթյա ոսկեջուր նոր կրկնակազմ, որի ստորին փեղկին դրվագվում և փորագրվում է վերը նկարագրված Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու պատկերը Տիրամոր առջև՝ իր գիրքը նվիրաբերելիս: Սակայն այստեղ ոճականորեն այն մեկնաբանված է ավելի իրապաշտական ձևերով, բարոկոյին բնորոշ բուսական ոլորազարդերով: Կերպարանքների մոդելավորումը ավելի պլաստիկ է, ծավալային: Զուգահեռ սահուն գծերը և՛ մոդելավորում են, և՛ ստեղծում դեկորատիվ ու երաժշտական ռիթմ: Փոփոխություններ են կատարված և պատկերագրության մեջ: Տիրամայրը ներկայացված է թագը գլխին՝ որպես Երկնային թագուհի: Աստվածածնի աջ ձեռքը այլևս ուղղված չէ Մանկանը. այն նրբորեն գրկում է Նրան: Փոփոխված է և Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու պատկերագրական տարբերակը: Նա կանգնած է, այլ ոչ՝ ծնրադիր:

Գրաֆիկական ձևավորում ունի 1617 թ. Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» (Իլով (Լվով), գրիչ՝ Սրապիոն, ՄՄ 3051) ձեռագիրը բացող դիմանկարը, որը ճշտությամբ կրկնում է Կաֆայում ստեղծած 1401 թվականի մատյանի (ՄՄ 3863) Գրիգոր Նարեկացու պատկերը Քրիստոսի առջև: Սակայն այս պատկերը զուրկ է այն բարդ ու բազմաշերտ խորհրդաբանությունից, որով օժտված էր Կաֆայի մատյանի դիմապատկերը:

Ուշագրավ է այս շրջանի պատկերներից 1627 թ. Ժողովածուի՝ Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու փոքր դիմանկարը (Վարագ, գրիչ՝ Սահակ աբեղա, ՄՄ ձեռ. 5324), որը, տեքստի հետ համադրված, սյունակի վերնամասը զբաղեցնող մանրանկար է: Մանրանկարը ներկայացնում է Սուրբ Գրիգորին՝ անհատականացված դիմագծերով, ոսկյա լուսապսակով, վեղարով, փիլոնով, խաչազարդ փորուրարով և պարեգոտով՝ կապույտ խորքին ու կանաչ հիմքին: Աջը օրհնող դիրքով է, ձախ ձեռքով պահում է ոսկյա գիրքը: Սա և՛ վանականի, և՛ սրբի պատկերագրությունն է: Ոճը գծային է, լոկալ սառը տոներով, հարթային, ճիշտ համաչափություններով:

ՄՄ 5852 Գրիգոր Նարեկացու 1662 թ. «Մատյան ողբերգության» (Դաշտ գյուղ (Մոկաց երկիր) ձեռագրի գրիչ և ծաղկող Թումա քահանան իր կողմից նկարված Գրիգոր Նարեկացու պատկերում հետևում է Ծերունի 1391 թվականի պատկերագրական և ոճական տարբերակին (ՄՄ ձեռ. 1874): Ձևավոր «սելջուկյան շղթա» կոչվող զարդանախշ կամարի ներքո Գրիգոր Նարեկացին պատկերված է որպես վանական իր առջև ծնրադիր մանրանկարչի հետ: Գեղանկարը պարզ է, կատարված է մոդելավորող գծով և մի քանի պայծառ լոկալ գույներով՝ նույնպես գծային դրված:

Հայ վանականի առօրյա հագուստով՝ սև վեղարով և սև սքեմով, իր խցում գիրք կարդալիս է պատկերված Սուրբ Գրիգոր Նարեկացին 1672 թ. (Վան, գրիչ՝ Մարտիրոս լուսարար, ՄՄ 5655) «Մատյան ողբերգության» դիմանկարում: Պատկերի մեջ զգացվում է իրապաշտական նկարչության ազդեցությունը:

ՄՄ ձեռ. 5087 1694 թ. Ժողովածուի (Կտուց անապատ, գրիչ՝ Հայրապետ կրոնավոր Մահմուտանցի) պատկերը հետևում է նախորդ ժամանակաշրջանի այն դիմանկարներին, որոնք ներկայացնում են Սուրբ Գրիգորին՝ Տիրամոր առջև գիրքը ընծայելիս:

1751թ. Էջմիածնում պատկերազարդված ձեռագրում (ՄՄ 776), փորձ է արվել նորովի ներկայացնել Նարեկացուն: Մանրանկարը կատարված է հաստոցային նկարի օրինաչափություններով, ունի հեռանկար, մի քանի պլաններ, միջավայր, պատմողականություն: Հետին պլանում Վարագավանքն է՝ երկնքից ճառագայթների ներքո առկայծող Վարագա Խաչով: Կենտրոնում գետն է՝ նավակով և կամրջով, իսկ առաջին պլանում՝ անկյունում, իր «Մատյանը» գրող վանական Նարեկացին:

 

 

Կազմեց Գայանե Սուգիկյանը

 

30.05.20
ԲաԺանորդագրվել
Ընթերցել նաև
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․