Քրիս­տո­սի աս­տվա­ծու­թյան ու մարդ­կու­թյան միու­թյու­նը

Սուրբ Ե­ղի­շեն ա­սում է, որ յուրա­քան­չյուր մարդ, հավա­տա­լով Աս­տու­ծուն, միա­նում է նո­րա հետ. «Միշտ Աս­տուած ինքն ընդ իւր, միշտ հա­ւա­տա­ցեալ` ընդ նմա Աս­տուած», կամ «Եւ տե­սեալ ու­րուք զԱս­տուած, ան­դէն ի նոյն միա­ցաւ ընդ նմա» (273, 326. Ս. Հովհ. Մանդ., 214): Այս սկզբուն­քը հաս­կա­նա­լի է, քա­նի որ մար­դու կո­չումն էլ Աս­տու­ծո հա­ղոր­դա­կից լի­նելն է, իբ­րև Աս­տու­ծո պատ­կեր` նո­րա ի­մաստու­թյան, ար­դա­րու­թյան ու սրբու­թյան և սի­րո մաս­նա­կից լի­նելն է, հե­տևա­բար Աս­տու­ծո հետ միա­նալն է: Եվ երբ մար­դիկ միա­նում են Աս­տու­ծո հետ, այդ­պես կազմ­վում է Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյունը (Գաղ., Բ 20, Հռ., Զ 10. Բ Կոր., Զ 16. ԺԳ 4):

Այս միու­թյունը չէ Քրիս­տո­սի աստվա­ծու­թյան ու մարդ­կու­թյան միու­թյունը, ինչ­պես կար­ծա­կան ա­ղան­դավո­րու­թյամբ մո­լոր­վում են քրիս­տո­նյա միս­տիկ­նե­րը, աստվա­ծու­թյունը միա­ցած է Քրիս­տո­սի մարդ­կու­թյան հետ ոչ թե այդ­պի­սի խորհր­դավոր մտքով, այլ էա­պես, մարդ­կու­թյան մեջ չե­ղած ե­ղա­նա­կով և ի­րա­պես[1]: Քրիս­տոս կա­րող է հաշ­տու­թյան միջ­նորդ լի­նել Աս­տու­ծո և մարդ­կանց մեջ մի­միայն այն ժա­մա­նակ, երբ ինքն յուր մեջ կա­տա­րյալ միու­թյուն ու­նե­նա յուր մարդ­կու­թյան և աստվա­ծու­թյան, երբ յուր մեջ մարդ­կու­թյունն ու աստվա­ծու­թյունը միա­ցած լի­նին, ո­րով և կա­րո­ղա­նա կա­պել մարդ­կանց Աս­տու­ծո հետ: Նա, լի­նե­լով մարդ­կու­թյան մի ան­դա­մը, պետք է և աստվա­ծա­յին բարձ­րու­թյուն ու­նե­նա, որ մեղ­քից ա­զատ լի­նե­լով` տա մե­ղավոր մարդ­կանց այն ա­մենն, ինչ որ նո­քա պետք է ըն­դու­նեն Աս­տու­ծուց, որ եր­ջա­նիկ լի­նին[2]:

Բայց մար­դիկ ա­մե­նայն ինչ Աս­տու­ծուց ստա­նա­լու հա­մար պետք է միա­նան նո­րա հետ, ուստիև նո­ցա ա­մե­նայն ինչ տվողն Հիսուս պետք է ի­րա­պես և կա­տա­րե­լա­պես միա­ցած լի­նի Աս­տու­ծո հետ, իբ­րև կա­տա­րյալ միջ­նորդ Աս­տու­ծո և մարդ­կանց մեջ, իբ­րև մարդ­կանց և Աս­տու­ծո հարա­բե­րու­թյան հաշտ և կա­րող կապ: Եվ իբ­րև այդ­պի­սի կապ նա պետք է Աս­տու­ծո ա­ռաջ ներ­կա­յաց­նե ա­մե­նա­մա­քուր մարդ­կու­թյունն յուր բո­լոր ըն­դու­նա­կու­թյամբ, միևնույն ժա­մա­նակ նույն ինքն իսկ պետք է մարդ­կու­թյան հա­ղորդ, այլև աստվա­ծա­յին սի­րո ճշմա­րիտ հայտ­նու­թյունը լի­նի: Նա զինքն պետք է հայտ­նե, վասնզի սկզբից իսկ ինքն է ե­ղել կյանքն ու լույսը, և մար­դիկ հա­սու չեն ե­ղել. այն, ո­րին հա­սու չեն ե­ղել, այժմ պետք է կա­տա­րե­լա­պես հայտ­նե ի փրկու­թյուն: Եվ քա­նի որ ամեն ժա­մա­նակ ամ­բողջ մարդ­կու­թյունը պետք է մի­ջոց ու­նե­նա Աս­տու­ծո հետ ճշմա­րիտ հա­ղոր­դակ­ցու­թյուն ու­նե­նա­լու, Քրիս­տոս տա­լիս է այդ միջ­նոր­դու­թյունը` կա­տա­րե­լա­պես միաց­նե­լով յուր մեջ մարդ­կու­թյունն և աստվա­ծու­թյունը: Նա հավի­տե­նա­կան միջ­նորդ է Աս­տու­ծո և մարդ­կանց մեջ և իբ­րև այդ­պի­սի միջ­նորդ` մարդ­կու­թյան Փրկիչն է: Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյան մեջ ամեն մարդ հարա­բե­րա­կան միու­թյուն ու­նի Աս­տու­ծո հետ, սա­կայն այդ ամեն մի հավա­տա­ցյալն յուր մե­ղան­չա­կան վի­ճա­կից ե­լել և այդ միու­թյան մեջ է մտել մի­միայն այն կա­տա­րյալ միու­թյան միջ­նոր­դու­թյամբ, որ է Քրիս­տոս[3]: Այդ­պես և Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյունը կա­տա­րալ միու­թյուն է Աս­տու­ծո հետ, սա­կայն այդ կա­տա­րյալ միու­թյունն, ո­րին մաս­նա­կից է յուրա­քան­չյուր ան­դամ, հիմն­վում է այն միու­թյան վե­մի վրա, ո­րի վրա հաստատ­ված է մարդ­կու­թյունն և ո­րով լիա­պես հայտ­նված աստվա­ծու­թյունը: Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյան բազ­ման­դա­մու­թյունը միա­նում է Աս­տու­ծո հետ Քրիս­տո­սի այն կա­տա­րյալ միու­թյամբ, ո­րով Աստ­ված յուր բո­լոր կա­տա­րե­լու­թյամբ հայտն­վում է մարդ­կա­յին բազ­մու­թյան: Մյուս կող­մից, քա­նի որ մար­դու սկզբնա­կան կո­չումն է գո­յու­թյամբ, յուր ամ­բողջ էու­թյամբ միա­նալ Աս­տու­ծո հետ ու նո­րա տա­ճա­րը դառ­նալ, Աս­տված ինքն է մարմ­նա­նում և մար­դու կոչ­ման կա­տա­րու­մը սկզբնավո­րում: Հե­տևա­բար Քրիս­տոս յուր ան­ձով միաց­նում է Աս­տու­ծո նպա­տա­կը մարդ­կու­թյան հետ և յուր միակ միջ­նոր­դու­թամբ մեկ ճա­նա­պարհ հար­թում յուրա­քան­չյուրի հա­մար: Քրիս­տո­սով է աշ­խար­հի փրկու­թյունն և Քրիս­տո­սով է աշ­խար­հի կա­տա­րու­մը (Ե­փես., Ա 10-12), վասնզի Քրիս­տո­սով է ա­մե­նայն ինչ ե­ղել ու հաստա­տվել (Կող., Ա 15-16), նա է ե­կե­ղե­ցու գլու­խը (18-20) և նո­րա­նով միա­ցած մար­մինն «ա­ճէ զա­ճումն Աս­տու­ծոյ» (Բ 19): Մար­դը տեր է աշ­խար­հի վրա, և բո­լոր ա­րա­րած­նե­րը նո­րա­նով են միու­թյուն նկատ­վում ու նո­րա ա­ռաջ­նոր­դու­թյամբ մշակ­վում, այդ­պես էլ ամ­բողջ մարդ­կու­թյան բազ­մա­զա­նու­թյունը, հա­կադ­րու­թյունք ու գոր­ծու­նեու­թյունը միա­նում է մի գլխի` Քրիս­տո­սի ներ­քո: Մար­դը մի ան­դամ է ա­րա­րա­ծա­կան աշ­խար­հի և իբ­րև նո­րա գլու­խը` միջ­նորդ է նո­րա և աստվա­ծա­յին ս. նպա­տա­կի մեջ. այդ­պես էլ Քրիս­տոս մարդ­կու­թյան մի ան­դամ է, բայցև ներ­կա­յաց­նե­լով ամ­բողջ մարդ­կու­թյունը` նո­րա գլուխն է և միջ­նորդ է մարդ­կու­թյան և Աս­տու­ծո մեջ: Նա մի վեմ է, ո­րի վրա հաստատ­վում է ամ­բողջ մարդ­կու­թյունը Աս­տու­ծո հետ. նա մի սան­դուղք է, ո­րով մար­դիկ բարձ­րա­նում են դեպի Աս­տված. նա միջ­նա­կետ է, ո­րի շուր­ջը շրջա­նա­ձև տե­ղավոր­վում են բո­լոր ան­հատ­ներն յուրյանց դիր­քով յուր­յանց այն կոչ­ման մեջ ճշտվելու հա­մար, ո­րով լրա­նում է Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյունը: Ուստիև Քրիս­տոս թե՛ բո­լոր ա­րա­րած­նե­րի անդ­րա­նիկն է և թե՛ բո­լոր ա­րա­րած­նե­րի գլու­խը (Կող., Ա 15. Բ 10, 19), վասնզի նա է Աս­տված Բա­նի հայտ­նու­թյունը, «ո­րով ա­մե­նայն ե­ղև», և նա է աշ­խար­հի միու­թյունն, ո­րով պետք է լի­նի ա­մե­նայ­նի կա­տա­րու­մը:

Ա­հա ու­րեմն Քրիս­տոս ճշմա­րիտ միջ­նորդ[4] լի­նե­լու հա­մար միա­ցած աստվա­ծա­մարդ է (Էմ­մա­նուել - ընդ մեզ Աս­տված. Ես., Է 14): Նա, ա­րա­րիչ գո­լով, միա­ցած է յուր ա­րա­րա­ծի հետ և, ան­փո­փոխ մնա­լով, ծնվում է աստվա­ծա­մարդ (Եբր., Բ 14, 17. Դ 15): Նա, ան­փո­փոխ լի­նե­լով իբ­րև Աս­տված, ին­նամ­սյա ժա­մա­նա­կով ա­ճում է, ծնվում է Ս. Կույսից իբ­րև մարդ և Որ­դի Աս­տու­ծո կոչ­վում (Ղուկ., Ա 35), ըստ ո­րում` սուրբ էր, որ պետք է ծնվեր: Այդ­պես նա Բանն Աս­տված է և հայտն­վում է իբ­րև մարդ, ուս­տիև ա­սում է` «Ես և Հայր իմ մի եմք» (Հովհ., Ժ 30. Ղուկ., ԻԲ 42), բայց երբեք չէ ա­սում` «Ես և Բանն Աս­տուած մի եմք», զի նո­րա «ե­սը» վե­րա­բե­րում է ոչ թե Բա­նին միայն կամ մարդ­կու­թյան, այլ դո­ցա ան­բա­ժան միու­թյան, այդ պատ­ճա­ռով ա­սում է, որ ինքն աշ­խար­հի լույսն է և կյան­քը, և ճշմար­տու­թյունը և ճա­նա­պար­հը (Հովհ., Ը 12): Եվ Աս­տված գո­լով` նա խո­նար­հվեց, յուր ա­րա­րա­ծի, յուր ծա­ռա­յի կեր­պա­րանքն ա­ռավ և մարդ դար­ձավ (Փիլ., Բ 6-7): Այդ­պես խո­նար­հվելով նա հայտ­նվեց յուր ծա­ռա­յի կեր­պա­րան­քով, ըստ ո­րում, և սի­րո թա­գավո­րու­թյան մեջ յուր մար­դե­ղու­թյամբ Փրկիչ ու հաշ­տեց­նող է և Տեր ու գլուխ ի փառս Հոր Աս­տու­ծո (Բ 11): Նա իբ­րև Աս­տու­ծո Որ­դի ի հավի­տե­նից Աս­տու­ծո ա­րար­չա­կան կա­մաց և հայտ­նու­թյան միջ­նորդ է և այժմ հայտն­վում է իբ­րև ճշմա­րիտ միջ­նորդ սի­րո և շնոր­հաց ար­քա­յու­թյան հա­մար, ուստիև միաց­նե­լով ու յուրաց­նե­լով մարդ­կա­յին բնու­թյունը` սի­րո թա­գավո­րու­թյան տերն է: Զի սի­րո և շնոր­հաց ար­քա­յու­թյան մեջ տեր լի­նել չի նշա­նա­կում բռնա­կալ լի­նել, այլ յուր մարդ­կանց կյան­քով ապ­րե­լով` նո­րա դրու­թյունը ան­ցու­ցա­նել և այդ­պես նո­րա թու­լու­թյան Փրկի­չը դառ­նալ: Այդ­պես ապ­րելն է կոչ­վում նո­րա խո­նար­հվի­լը, նո­րա կա­տա­րյալ փառքն է, սա­կայն, որ աստվա­ծա­յին սի­րո կա­տա­րյալ հայտ­նու­թյունը լի­նե­լով, յուր հանձն ա­ռած խո­նար­հու­թյամբ բարձ­րաց­նում է մարդ­կանց և յուր աղ­քա­տու­թյամբ նո­ցա հարս­տաց­նում (Բ Կոր., Ը 9): Այդ խո­նար­հու­թյամբ ի­րա­գործ­վում է աստվա­ծա­յին սերը լրիվ կեր­պով, և երբ նա յուրն է դարձ­նում մարդ­կու­թյունը, սե­փա­կա­նում է, տեր էլ է դառ­նում իբ­րև ճշմա­րիտ սի­րո ի­րա­գոր­ծող տեր, վասնզի տերու­թյունը հաղթու­թյամբ է, իսկ Քրիս­տո­սի հաղ­թու­թյունն` աստվա­ծա­յին սի­րո ի­րա­կա­նաց­մամբ (Ես., ԾԳ 12): Այս պատ­ճա­ռով և Քրիս­տո­սի վերս­տին առ Հայր գնալն ա­ռավել մեծ փառ­քով է, քան նո­րա­նով աշ­խարհ ստեղ­ծվի­լը, քա­նի որ հաղթու­թյամբ յուր ար­քա­յու­թյան որ­դի­նե­րին է տա­նում առ Հայր (Եբր., Բ 13) այն փառ­քով, որ ու­ներ աշ­խար­հից ա­ռաջ (Հովհ., ԺԷ 1, 5): Ինքն, գնա­լով առ Հայր, բաց է ա­նում և դու­ռը դեպի Աս­տված` յուր փրկած մարդ­կու­թյան հա­մար և, շնոր­հաց ար­քա­յու­թյունը, փրկու­թյունն ու կա­տա­րու­մը ի­րա­գոր­ծե­լով, մնում է նույնն, ինչ­պես միշտ և հավի­տյան (Հովհ., Ը 58. ԺԷ 5): Ուստիև ա­ռա­քյալը գրում է. «Զայս խոր­հես­ցի իւ­րա­քան­չիւր ոք ի ձէնջ, որ եւ ի Քրիս­տոս Յի­սուս, Որ ի կեր­պա­րանս Աս­տու­ծոյ է, ո­չինչ յափշ­տա­կու­թիւն հա­մա­րե­ցաւ զլի­նելն հա­ւա­սար Աս­տու­ծոյ. Այլ զանձն ու­նայ­նա­ցոյց զկեր­պա­րանս ծա­ռա­յի ա­ռեալ ի նմա­նու­թիւն մարդ­կան ե­ղեալ. եւ կեր­պա­րա­նօք գտեալ իբ­րեւ զմարդ, խո­նար­հե­ցոյց զանձն լեալ հնա­զանդ մա­հու չափ եւ մա­հու խա­չի: Վաս­նո­րոյ եւ Աս­տուած զնա ա­ռա­ւել բարձ­րա­ցոյց եւ շնոր­հեաց նմա ա­նուն, որ ի վեր է, քան զա­մե­նայն ա­նուն. Զի յա­նուն Յի­սու­սի Քրիս­տո­սի ա­մե­նայն ծունր կրկնես­ցի երկ­նա­ւո­րաց եւ երկ­րա­ւո­րաց եւ սան­դա­րա­մե­տա­կա­նաց: Եւ ա­մե­նայն լե­զու խոս­տո­վան լի­ցի, թէ Տէր է Յի­սուս Քրիս­տոս ի փառս Աս­տու­ծոյ Հօր» (Փիլ., Բ 4-11):

Այս բո­լո­րից պար­զա­պես ե­րևում է, որ Քրիս­տոս մեկ է. նա Աստ­ված է և միան­գա­մայն մարդ. նո­րա մեջ է կա­տա­րյալ աստվա­ծու­թյունը, նո­րա մեջ է և կա­տա­րյալ մարդ­կու­թյունն. ոչ աստվա­ծու­թյունն է գե­րիշ­խում մարդ­կու­թյան վրա, և ոչ նո­րա մարդ­կու­թյունն է ոչն­չա­նում նո­րա ան­սահ­ման աստվա­ծու­թյան մեջ: Նո­րա մեջ հայտն­վում է աստվա­ծա­յին ի­մաստու­թյունն և ա­մե­նու­րե­քու­թյունը, նո­րանն է երկն­քի ու երկ­րի իշ­խա­նու­թյունը (Մատթ., ԻԸ 18). նո­րան տես­նո­ղը տես­նում է Հոր Աս­տու­ծուն, վասնզի նա աստվա­ծոր­դին է և աստվա­ծա­մարդ (Հովհ., ԺԴ 9. Մատթ., ԻԸ 18), նո­րա­նով ա­մե­նայն ինչ Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյան է ծա­ռա­յում, և նա է Աս­տու­ծո ճշմա­րիտ հայտ­նու­թյունը: Ո­րով­հե­տև նա կա­տա­րյալ Աս­տված և կա­տա­րյալ մարդ է, ո՛չ նո­րա աստվա­ծու­թյունն է յուր մար­դե­ղու­թյամբ փոխ­վում կամ սահ­մա­նա­փակ­վում, և ո՛չ մարդ­կու­թյունն է ոչն­չա­նում աստվա­ծա­յին զորու­թյան մեջ, այլ նույն, որ Աս­տված է, նույն և մարդ է, ան­շփոթ, զի Աս­տված անշ­փո­թե­լի է և ան­բա­ժան, զի մար­դե­ղու­թյան խոր­հուրդն աստվա­ծու­թյան և մարդ­կու­թյան միու­թյունն է: Քրիս­տոս ոչ թե տա­ճար է աստվա­ծու­թյան, ինչ­պես կա­րող է լի­նել հավա­տա­ցո­ղը, այլ նա ինքն է Աս­տված և միան­գա­մայն մարդ: Բանն Աս­տված ին­քը մար­դա­ցավ, և մենք մար­դա­ցյալ Աս­տու­ծով բարձ­րա­նում ենք դեպի Աս­տված. Նա աստվա­ծա­յին սրբու­թյան, սի­րո և հե­զու­թյան հայտ­նու­թյունն է մեր մեջ, ո­րով մար­դը կա­տա­րյալ հավատ­քով, հնա­զան­դու­թյամբ և անձ­նվի­րու­թյամբ ներ­կա­յա­նում է Աս­տու­ծո: Նա երկն­քիցն է և միշտ երկն­քումն է (Հովհ., Գ 13), վասնզի Աս­տու­ծուցն է ե­լած (ԺԷ 27), ուստիև ա­սում է. «Եւ ոչ ոք ել յեր­կինս, ե­թէ ոչ որ էջն յերկ­նից` Որ­դին Մար­դոյ, որ էն յեր­կինս» (Հովհ., Գ 13). «Ես և Հայր իմ մի եմք» (Ժ 30): Հե­տևա­բար թե՛ կար­ծա­կան ա­ղան­դով սնված Եվ­տի­քյան մո­լո­րու­թյունը, որ ոչն­չաց­նում է Քրիս­տո­սի մարդ­կու­թյունն ու միայն աստվա­ծու­թյուն դավա­նում, և թե՛ Ե­բիո­նյան ծնունդ Նես­տո­րա­կա­նու­թյունն, որ եր­կվու­թյուն ձգե­լով Քրիս­տո­սի մարդ­կու­թյան և աստվա­ծու­թյան մեջ` ջնջում է մար­դե­ղու­թյան ի­րո­ղու­թյունն ու մի դաշ­նակ­ցու­թյուն մտցնում Քրիս­տո­սի աստվա­ծու­թյան ու մարդ­կու­թյան մեջ, եր­կուսն էլ հավա­սա­րա­պես մե­ղան­չում են աստվա­ծա­յին փրկա­գոր­ծու­թյան նպա­տա­կի և մարդ­կու­թյան փրկու­թյան հավատ­քի դեմ[5]:

Քրիս­տոս ճշմա­րիտ միու­թյուն է աստվա­ծու­թյան և մարդ­կու­թյան ա­ռանց մեկի տուժ­ման և մյու­սի խախտ­ման. «Զգե­ցաւ զմի մար­մին` ըստ թուա­կա­նի միոյ մար­դոյ» (Ե­ղի­շե, 318). ըստ մի մար­դու թվա­կա­նին ենք թվում նո­րա մար­դե­ղու­թյան խորհր­դի էու­թյունը. «Միու­թիւն եւ ոչ եր­կուու­թիւն. եւ այ­սու­հե­տեւ մի գի­տեմք զաստուա­ծու­թիւնն, որ յա­ռաջ էր, քան զաշ­խարհս, նոյն եւ այ­սօր»» (Ս. Հարք առ Ե­ղիշ., 30): «Ոչ մարմ­նա­ւոր բնու­թեանն կա՛մ կա­մաց, կա՛մ ներ­գոր­ծու­թեան թիւ մնաց ի մարմ­նա­ցեալ Բա­նին Աս­տու­ծոյ առն­լոյ...», – ա­սում է և Ստե­փան­նոս Սյունե­ցին առ Գեր­մա­նոս գրած թղթում, ա­սում է և Խա­չիկ կա­թու­ղի­կո­սը (Ա­սո­ղիկ, 242): «Ար­դա­րեւ մինն է միայն ի միայ­նոյն` ի միոյն փա­ռակ­ցու­թիւն յա­ւի­տեան երկր­պա­գեալ», – բար­բա­ռում է և Ս. Գրի­գոր Նա­րե­կա­ցին` միու­թյունը շեշ­տե­լով (ԼԴ): Դար­ձյալ. «Ընդ ա­մե­նա­կա­տարն էու­թեան հա­մաս­նեալ յա­նանջր­պետ միա­կա­նու­թիւն, թա­փան­ցա­կան խառ­նու­թեամբ յաստուա­ծու­թեանն ո­գի բաղ­կա­ցոյց զգո­յու­թիւն շնչոյս հրա­շա­պէս» (ՀԵ): Վեր­ջա­պես. «Ոչ շփո­թե­լով` սա­կայն միակն միե­ղեալ հան­դերձ ա­ռե­ցե­լովն մա­հա­ցեալ. յա­ւէտ կեն­դա­նի, եւ նոյն ինքն կեն­դա­նի ե­լով զնոյն նա­խուստն ըն­կա­լաւ բա­ժակ մա­հա­ցու, զի միակն ոչ զեր­կա­տու­թիւն յին­քեան ըս­տանձ­նեալ բե­րէ, զի պատ­ճառ գոլ գծի ոչ տրա­մա­կա­յի` ստո­րան­կեալ ընդ թուով», - հնչեց­նում է և Գրի­գոր Մա­գիստ­րոսն առ հայր Ա­նա­նիա գրած թղթում:

Արդ, փրկա­գոր­ծու­թյան հիմ­նա­քա­րը Քրիս­տո­սի միու­թյունն է: Մարդ­կա­յին բնու­թյունը հրա­պու­րվելով վտա­րան­ջել էր, մո­լվել դեպի չարը և ա­պա­կա­նվել. աստվա­ծու­թյան և մարդ­կու­թյան միու­թյամբ Քրիս­տոս սրբեց այդ բնու­թյունն և գե­րահ­րաշ հնա­զան­դու­թյուն բղխեց այդ միու­թյունից: Մարդ­կա­յին կամ­քի մեջ չա­րա­հա­կում ըն­թացք էր մտել, Քրիս­տոս միաց­րեց այդ կամքն յուր կամ­քի հետ և ճշմա­րիտ կամ­քի ուղ­ղու­թյունը հաստա­տեց: Մարդ­կա­յին հո­գին ու միտ­քը բռնվել էր մեղ­քի մեջ և աշ­խար­հին ստո­րադ­րվել` կորց­նե­լով յուր ինք­նա­գի­տակ­ցու­թյունն ու ճա­նա­չո­ղու­թյունը. Քրիս­տոս միաց­րեց այդ միտքն ու հո­գին յուր աստվա­ծու­թյան հետ և ճշմա­րիտ ինք­նա­գի­տակ­ցու­թյուն, աստվա­ծա­ճա­նա­չու­թյուն և աշ­խար­հա­ճա­նա­չու­թյուն ի­րա­կա­նաց­րեց: Ըն­կել էր մե­ղան­չած մար­դը, ա­պա­կա­նա­ցու էր նո­րա կամ­քի ներ­գոր­ծու­թյունն յուր կոչ­ման մեջ և «ան­ձամբ ան­ձին ոչ կա­րէր կանգ­նել»: Քրիս­տոս խո­նար­հվեց, միաց­րեց ըն­կած մարդ­կու­թյան խո­նար­հու­թյունն յուր բարձ­րու­թյան հետ և մարդ­կա­յին կոչ­ման հա­մա­ձայն ներ­գոր­ծու­թյունը զորաց­րեց: Նա խո­նար­հվեց, մար­դը բարձ­րա­ցավ[6]. նա մե­ղան­չա­կան մար­դու կեր­պա­րանքն ա­ռավ, և մեղ­սա­թավալ մարդ­կու­թյունը սրբվեց. Աս­տվա­ծը մար­դա­ցավ, և մարդն աստվա­ծա­ցավ. նա ան­մեղ էր, մեղ­քի մեջ մտավ և մեղ­քը վե­րաց­րեց: Մար­դու մեղ­քի հե­տևանքն էր ա­պա­կա­նու­թյունը. Քրիս­տոս մտավ մեղ­քի և ա­պա­կա­նու­թյան մեջ և ան­մեղ և ա­նա­պա­կան դարձ­րեց. «Քան­զի ա­պա­կա­նու­թիւն մե­ղաց է ծնունդ, եւ որ մեղս ոչ ա­րար` ոչ տի­րեաց նմա եւ ա­պա­կա­նու­թիւն»: «Աս­տուած զՈր­դին իւր ա­ռա­քեաց ի նմա­նու­թիւն մարմ­նոյ մե­ղաց, եւ վասն մե­ղաց եւ դա­տա­պար­տեաց զմեղս ի մարմ­նի անդ» (Հռ., Ը 3. Եբր., Դ 15. Ընդհ., 139, 140, 328, 330, 341):

Քրիս­տո­սի մեջ է ճշմա­րիտ մար­դու կոչ­ման ի­րա­գոր­ծու­մը, նո­րա մեջ է իս­կա­կան կամ­քը, իս­կա­կան բնու­թյունը և իս­կա­կան ներ­գոր­ծու­թյունը, ո­րոն­ցով պետք է Աս­տու­ծո որ­դիք լի­նինք: Նո­րա բո­լոր գոր­ծու­նեու­թյունը բղխում է միա­ցյալ բնու­թյունից, և ոչ թե նա յուր աստվա­ծու­թյամբ բռնա­նում է մարդ­կու­թյան վրա և ճշմա­րիտ գոր­ծը վա­րում (Ընդհ., 171, 321): Նո­րա կա­մե­ցո­ղու­թյունն ի­րա­կա­նա­նում է միա­ցյալ կամ­քից, և ոչ թե նա յուր աստ­վա­ծու­թյամբ ճնշում է յուր մարդ­կու­թյան կա­մե­ցո­ղու­թյունը[7]: Այս­պի­սով է նա բարձ­րաց­նում մար­դուն: Իսկ ե­թե նա եր­կու բնու­թյուն ու­նե­նար, բռնա­բար պետք է հետ մղեր մարդ­կա­յի­նը, այլև տի­րա­բար պետք է հնա­զան­դեց­ներ մարդ­կա­յին կամքն, ե­թե եր­կու կամք ու­նե­նար: Եվ ե­թե եր­կու անձն ու­նե­նար, տար­բեր գի­տակ­ցու­թյանց խռո­վու­թյունը պետք է կրեր: Սույն­պի­սի եր­կվու­թյուն­նե­րով փրկա­գոր­ծու­թյուն չէր լի­նիլ[8], զի նույն բռնու­թյամբ ու տի­րու­թյամբ, նույն ճնշմամբ և խռո­վու­թյամբ կա­րե­լի էր նաև ա­ռանց մար­դե­ղու­թյան վա­րել մարդ­կանց դեպի մի նպա­տակ, իսկ այդ հա­կա­ռակ է ա­զատ կամ­քի Ա­րար­չի տնօ­րի­նու­թյան: Մարդ­կու­թյան փրկու­թյունն ու բարձ­րա­ցու­մը մի­միայն Քրիս­տո­սի աստ­վա­ծու­թյան ու մարդ­կու­թյան միու­թյամբ է ևեթ: Ուստիև Հա­յաստա­նյայց Ս. Ե­կե­ղե­ցին ընդ­դեմ բո­լոր մո­լո­րու­թյանց դավա­նում է ըն­դար­ձակ Հավա­տամ­քի մեջ. «Ե­ղեւ Աս­տուածն կա­տա­րեալ` մարդ կա­տա­րեալ, հոգ­ւով եւ մտօք եւ մարմ­նով մի անձն, մի դէմ, եւ միաւո­րեալ մի բնու­թիւն: Աս­տուածն մար­դա­ցեալ ա­ռանց փո­փոխ­ման եւ ա­ռանց այ­լայ­լու­թեան»...(հոդ. 6)[9]: