Հոգևոր դատողության կարևորությունը

Հատկապես ճգնակյաց սուրբ հայրերը հոգևոր կյանքում ամենից վեր դասում են հոգևոր դատողությունը: Այն Աստծո կողմից տրված առանձնահատուկ պարգև է, որը մարդուն օժտում է Աստծու պատվիրանները կատարելու ունակություն, առաքինություններն ավելի լավ իրագործելու և Աստծո կամքին համապատասխան բարի գործ կատարելու կարողություն: Այս պարգևը տրվում է մեծ հոգևոր սխրանքներից հետո, սակայն դրան հնարավոր է հասնել հնազանդության ճանապարհով, որը, ինչպես սուրբ հայրերն ասում են, խոնարհության և դատողության մայրն է: Առանց հոգևոր դատողության մնացյալ առաքինությունները նմանվում են մեծ, գեղեցիկ առագաստանավի, սակայն առանց նավապետի: Եվ փոթորիկների ժամանակ այդ առագաստանավն՝ առանց նավապետի, ծովի հուժկու ալիքներից այս ու այն կողմ է տարուբերվում և անորոշության ու ժայռերին բախվելու վտանգի առջև կանգնում: Հետևաբար, հոգևոր դատողությունը կարևոր նշանակություն ունի քրիստոնյայի կյանքում:

Հատկանշական է` թե՛ աղոթք, թե՛ պահք, թե՛ բարեգործություն և այլ բարի գործեր, առանց դատողության կարող են նույնիսկ վնաս հասցնել, թե՛ դիմացինին, թե՛ ինքդ քեզ, քանի որ ծածուկ փառամոլությունը կամ մեկ այլ կիրք կարող է ներթափանցել մարդու սիրտը և բարի գործն անարժեք դարձնել հոգևոր կյանքում: Ինչպես օրինակ` սուրբ հայրերն ասում են, որ դևը մոտենում է մի ճգնավորի և ասում` եթե դու ծոմ ու պահք ես պահում ու պարծենում, ես ընդհանրապես չեմ ուտում, եթե դու գիշերները չես քնում ու քեզ կարողունակ զգում, ես ընդհանրապես չեմ քնում: Արդ, պարծենկոտությունը անարժեք և անպտուղ է դարձնում հոգևոր ջանքերը: Առանց հոգևոր դատողության նույնիսկ սերը կարող է վերածվել արևելյան կրոններին հատուկ խոնարհության չարի հանդեպ կամ էլ փոխակերպվել ինչ-որ անորոշ, ցրված, անհիմն, սառը մարդասիրության: Առանց դատողության սիրո վերաբերյալ Հայր Պաիսիոսը նշում է, թե ինչպե՞ս կարելի է շատակեր մարդուն համեղ ուտելիքներ տալ` իբրև սիրո հոգատարություն արտահայտելով: Ոչ թե նրան, այլ ախորժակ չունեցող մարդուն է անհրաժեշտ տալ համեղ ուտելիքներ կամ ինչպե՞ս կարելի է շաքարախտով հիվանդ մարդուն քաղցրավենիք տալ, մի՞թե դա սեր է:

Հունաստանում աշակերտը գալիս է ծեր վանահոր մոտ և ասում, որ իր սիրտը Քրիստոսի սիրով այրվում է և ցանկանում է իր կյանքը տալ հանուն Աստծո: Դրա համար ուզում է գնալ թուրքերի մոտ, քրիստոնեություն քարոզել և ասել, որ Մուհամեդը սխալ է:  Վանահայրը պատասխանում է, որ նախ պետք է հասկանա, թե արդյո՞ք կարող է կրել այն տառապանքները, որոնք թուրքերն իրեն կպատճառեն: Աշակերտը հավաստիացնում է, թե պատրաստ է բոլոր դժվարությունները կրել: Այդ դեպքում վանահայրն ասում է` ահա քեզ մի պատգամ: Եթե լվերը կամ մլակները խայթեն, չհամարձակվես քորել մարմինդ: Աշակերտն ընդունում է այդ պատգամը: Բայց չի անցնում երկու-երեք օր, երբ գալիս է ծեր վանականի մոտ և բողոքում, որ չի կարող տանել այդ փորձությունը: Այդ ժամանակ վանահայրը պատասխանում է` տեսնում ես, թե ինչքան տկար ես. նույնիսկ չես դիմանում մլակների խայթոցին, այդ դեպքում ինչպե՞ս կարող ես տանել տառապանքները հանուն Քրիստոսի: Քո անխոհեմ ցանկությունը չար ոգիների կողմից ուղարկված գայթակղություն է: Եվ աշակերտը հասկանում է, որ սխալվել է, որովհետև իր ուժերից վեր սխրանք էր ցանկացել իրագործել, որն իր մտքում ծնվել էր հպարտությունից և փառասիրությունից: 

Սբ. Հովհան Սինայեցին նշում է, որ հաճախ մեր թշնամիները մեզ այնպիսի մտածում են ուղղում, թե մենք կարող ենք անել ավելին, քան մեր ուժերն են` այսպիսով մարդուն գցելով փորձության մեջ ու ծաղրի առարկա դարձնելով: Սակայն Աստված մարդուն գնահատում է ոչ թե նրա կատարած աշխատանքների համար, այլ մարդու խոնարհության չափով: Երբ հոգևոր դատողությունը բացակայում է, այդժամ բոլոր բարի գործերը հայտնվում են մեր փրկագործության համար անպտուղ լինելու վտանգի մեջ: Հոգևոր դատողություն չունեցող մարդն իր ուժերի չափից ավելին է ձգտում անել. կամ այնպիսի խնդիր է փորձում լուծել, որն անհրաժեշտ չէ, և չի անում այն, ինչ անհրաժեշտ է և օգտակար. կամ անում է օգտակարն այնպես, ինչպես պատահի: Կամ էլ չի նկատում, որ իր բարի գործի ներքո թշնամին է թաքնվում և իրեն մղում փառամոլության, շահամոլության, ինքնահավանության: Այս դեպքում կարող ենք նկատել, թե դրական ուժերն ու կարողությունները մարդիկ որքան են ապարդյուն վատնում` հոգևոր պտուղները կորցնելով հավերժական կյանքի համար: Եվ նույնիսկ աղոթքից ու պահքից են վնասվում` չունենալով հոգևոր դատողություն, այլ իրականում լինում են ամբարտավան` անկարող լինելով խոնարհաբար ստուգել իրենց ուժերի ու կարողությունների չափը, ցուցաբերելով անխոհեմություն:

Պատմում են, որ մի վանական այնպիսի հեզություն էր ցուցաբերում, որ բոլորը զարմանում էին, որովհետև կարողանում էր հեզ և լուռ տանել իր հանդեպ բոլոր անարդարացի պարսավանքները, հանդիմանությունները, վիրավորանքները: Եվ մի անգամ մի հոգևորական հարցնում է, թե ինչպես է քեզ հաջողվում այդպիսի հեզություն ցուցաբերել, համբերել և այդքան անարդարացի պարսավանքներին չպատասխանել: Վանականն ինքնահոգ ու հպարտ պատասխանում է՝ ես բոլորին արհամարհում եմ, որովհետև բոլորն արհամարհելի արարածներ են: Տեսնո՞ւմ եք, թե հոգևոր դատողություն չունեցող մարդն ուր է հասնում. նույնիսկ իր հեզությունը դառնում է ծածուկ հպարտության բույն, այլ ոչ թե խոնարհության պայծառ հոգու կանթեղ: Սուրբ հայրերը նշում են, որ մտքի մաքրագործման շնորհիվ մարդու մոտ վերականգնվում է հոգևոր դատողությունը, որը հոգևոր տեսողություն է: Եվ ինչպիսին մեր հոգևոր կյանքի վիճակն է, այդպիսին էլ մեր հոգևոր դատողությունն է: Սրբակյաց Հովսեփ Վատոպեդացին նշում է, որ մեր հայրերը դատողությունը համարում են բոլոր առաքինություններից վեր: Մենք չենք սխալվի, եթե այն առաջին տեղում համարենք՝ որպես Աստծո կողմից տրված պարգև: Հոգևոր դատողությունը ողջամիտ և անսխալ դատողություն է հասկացությունների և իրերի վերաբերյալ, որոնք համընկնում են ժամանակի, միջոցների, վայրի, հանգամանքների հետ և ծառայում՝ ուսանելի լինելու համար: Այսօրինակ դատողությունը հնարավոր հետևանքների կանխատեսումն է՝ ապագա վտանգներից խուսափելու համար: Այն մտքի բազմակողմանի խորաթափանացելիություն է, որի միջոցով առողջ միտքը կռահում է ապագա իրադարձությունների ընթացքը: Հոգևոր դատողության մասին Հովսեփ Վատոպեդացին խոսելիս առանձնացնում է մի օրինակ, երբ մի քանի մարդ գործում են միևնույն արարքը: Հոգևոր դատողության լույսի ներքո տվյալ արարքի գնահատականների տարբերությունն ակնհայտ է: Չորս հոգի սահմանված ժամանակից շուտ ուտելիք են ուտում: Առաջինն ուտում է, որովհետև սոված էր, երկրորդը՝ բժշկի խորհուրդն է կատարում և ուտում, երրորդն ուտում է, որովհետև ուտելիքը համեղ է թվում և ցանկության գայթակղությանը չի դիմանում: Իսկ չորրորդին դուր էր գալիս անժուժկալ և քմահաճ կյանք վարել, դրա համար էլ ուտում է: Մի՞թե կարելի միևնույն գործողությունը, արարքը կատարած չորս անձանց միևնույն գնահատականը տալ: Սուրբ հայրերն ասում են, որ հոգևոր դատողությունը տրվում է նրան, ով ձգտում, գործում և աշխատում է այդ ուղղությամբ: Կարդում է Սուրբ Գիրքը, սուրբ հայրերի երկերը, ձգտում ապրել հոգևոր կյանքով, հրաժարվել հին, մեղավոր կենցաղից և դառնալ նոր մարդ (Եփես. 4.22-24), ձգտում է կատարել պատվիրանները, ընթանում է հոգևոր խոնարհության և սիրո ճանապարհով, պայքարում է մեղավոր կրքերի դեմ: Արդ, հոգևոր դատողությունը ծնվում է հոգևոր խոնարհությունից, ինքնաքննումից, հեզությունից, սթափությունից, աղոթական կյանքից, հոգևոր կենցաղավարությունից: Այսպիսով, այս դատողությունը յուրահատուկ աստվածային պարգև է, հոգևոր բանականություն, առաքինություն, որը զանազանում է բարին և չարը, ընկալում է Աստծո կամքը, հասկանում է, թե յուրաքանչյուր իրավիճակում ինչպես Աստծո կամքին համապատասխան գործել և կարողանալ զերծ լինել մեղքից Աստծո շնորհի միջոցով: 

Պատրաստեց Հովհաննես սրկ. Մանուկյանը