Հոգևոր կյանքի յոթ աստիճաններն ըստ Օգոստինոս Երանելու

Քրիստոնեական ժառագնության մատյանները թերթելիս նկատում ենք, որ հոգևոր հայրերը հոգևոր կյանքի վերաբերյալ բավականաչափ աշխատություններ են փոխանցել, որոնք յուրաքանչյուր անհատի կարող են ծառայել Աստծուն մոտենալու համար` իբրև երկնային լույսով լեցուն ուղեցույցներ դեպի Երկնքի Արքայություն, որովհետև խավարով պատված աշխարհում այդ հոգևոր հայրերը նման են երկնքից կախված հրափայլ կանթեղների` բոցավառված Սբ. Հոգու հավիտենականության լույսով: Հոգևոր կյանքի լուսաբանմանը անդրադարձել է նաև Օգոստինոս Երանելին: Նրա հայտնի աշխատություններից հիշատակելի են «Խոստովանություններ», «Աստծո քաղաքի մասին» և այլ գործերը:  Հետաքրքրական է նաև նրա լուսաբանումը հավատքի տարբեր մակարդակների մասին: Նա գրում է, որ գիտելիքը երեք տեսակի է լինում, մարդու երեք զույգ աչքերին համապատասխան: Մարդու առաջին զույգ աչքերը զգայական աչքերն են, որոնք ուղղված են զգայական աշխարհին, երկրորդ տեսակի աչքերն ուղղված են մարդու ներաշխարհին, երրորդ տեսակի` հոգևոր աչքերը, ընկալում են Աստծուն և աստվածայինը, հոգևոր աշխարհը: Մեղսագործությունից հետո մարդու զգայական աչքերը չեն վնասվել, երկրորդ տեսակի աչքերի լույսը աղոտացել է, իսկ հոգու աչքերը լիովին կուրացել են: Հոգևոր կատարելության խնդիրը և հոգևոր կյանքի հիմնական նպատակը մարդու հոգևոր աչքերը բացելն է: Հոգևոր աչքերը բացելու հիմնական եղանակը հին, արտաքին, երկրային մարդուն վանելն ու նոր, հոգևոր, երկնավոր մարդուն ձեռք բերելն է: Նկարագրելով մարդու կյանքը` Օգոստինոս Երանելին կարծում է, որ մարդը, ծնունդից մինչև մահ, ապրում է մարմնական կյանքով, կապված է անցավոր իրերի ու նման իրեր ունենալու ցանկության հետ: Այդպիսի մարդը հին, երկրային, արտաքին մարդ է: Այդ կյանքով ապրող մարդը, եթե անգամ ապրի բարեկարգ երկրում, օրենքների և իշխանավորների հոգածության ներքո և իրեն երջանիկ զգա, միևնույն է, երջանիկ չի կարող լինել: Որոշ մարդիկ այդպես են անցկացնում իրենց ողջ գիտակցական կյանքը: Սակայն ոմանք, ապրելով այդ վիճակում, հանկարծ ներքուստ վերածնվում, ամրապնդվում են հոգով, աճում են իմաստությամբ և փարվում երկնային օրենքներին: Նրանք ի վերջո դառնում են նոր մարդ, հոգևոր մարդ: Հին մարդու մահը և նոր մարդու վերածնունդը տեղի է ունենում աստիճանաբար, երբ մարդն անցնում է որոշ հոգևոր աստիճաններով: Այդ աստիճանները համապատասխանում են ոչ թե մարդու կյանքի տարիների թվին, այլ ներքին հաջողություններին: Օգոստինոս Երանելին առանձնացնում է հոգևոր կյանքի յոթ աստիճաններ:

Առաջին աստիճանում մարդն ապրում է դեռևս երկրային կյանքով, բայց աստիճանաբար, բարեպաշտ մարդկանց հետ շփվելով և նրանց օրինակին հետևելով, հակվում է դեպի հոգևոր կյանք:

Երկրորդ աստիճանը երկրային կյանքն աստիճանաբար անտեսելու և դեպի Աստված ու աստվածայինին ձգտելու աստիճանն է: Մարդն այլևս հաշվի չի առնում մարդկային հեղինակությունը, բանականության գործունեության մեջ սկսում է հենվել բարձրագույն և անփոփոխ օրենքների վրա:

Երրորդ աստիճանն առավել հաստատուն հոգևոր վիճակ է, երբ մարդ բանականության ուժով վեր է կանգնում մարդկային ցանկություններից, ներքուստ ուրախանում է հոգևոր կյանքի քաղցրությամբ: Մարդը, հիշելով անցյալի երկրային կյանքը, ամոթի զգացում է ապրում, սկսում է ապրել առաքինի կյանքով, բայց ոչ թե հարկադրաբար, այլ ինքը չի ցանկանում մեղք գործել, թեկուզ բոլորն էլ ներեն մեղսագործությունը:

Չորրորդ աստիճանում մարդը շարունակում է առաքինի կյանքը, բայց ավելի հաստատուն կերպով և հետևողականորեն: Նա դառնում է կատարյալ այր, որը համբերությամբ պատրաստ է կրելու այս աշխարհի դժվարությունները, հաղթահարելու բոլոր աշխարհիկ փոթորիկները:

Հինգերորդ աստիճանը խաղաղ և բոլոր առումներով հանդարտ վիճակ է, երբ մարդ ապրում է արդեն բարձրագույն և անճառելի իմաստության լույսի, հոգևոր առատության և հարստության մեջ:

Վեցերորդ աստիճանը հավերժական կյանքի համար բազմակողմանի փոփոխության վիճակն է, երբ մարդը լիովին անտեսում և մոռանում է աշխարհիկ, երկրային կյանքը, անցնում է կատարյալ կյանքի, հոգում վերականգնում է Աստծո պատկերն ու նմանությունը:

Յոթերորդ աստիճանը հավերժական հանգստի և երանության վիճակն է: Ինչպես հին մարդու վախճանը մահն է, այդպես էլ նոր մարդու ծնունդը հավերժական կյանքն է: Մեղքի մարդը մեռնում է, արդարության մարդը` հարություն առնում:

Հատկանշական է, որ հին և նոր մարդու մասին տեսությանը հանդիպում ենք Աստվածաշնչում, հատկապես Պողոս առաքյալի նամակներում: Նոր մարդու ներքո ընկալվում է կեցության, առօրյայի ապրելակերպի նորովի ուղին Քրիստոսով: Նոր մարդը կոչվում է նոր, քանի որ իր ամբողջ էությամբ հակադրվում է մեղքին ու դրա գործառույթներին, և Աստծո շնորհը սկսում է գործել մարդու բնության մեջ ու անբաժան է դառնում նրանից: Այդպիսի աստիճանի բարձրանալու համար մարդն անկարող է միայնակ իր ուժերով հասնել: Այն իրականություն է դառնում Աստծո միջոցով: Հովհաննես առաքյալն այդ մասին այսպես է գրում. «Իսկ ովքեր նրան ընդունեցին, նրանց իշխանություն տվեց լինելու Աստծու որդիներ, նրանց, որոնք իր անվանը կհավատան։ Նրանք ո՛չ արյունից, ո՛չ մարմնի կամքից և ոչ էլ մարդու կամքից, այլ Աստծուց ծնվեցին» (Հովհ. 1.12-13):  Նոր մարդու սրտում կարող ենք տեսնել Աստծո արքայությունը, ինչպես Պողոս առաքյալն է նկարագրում այդօրինակ մարդու հոգևոր վիճակը. «որովհետեւ Աստծու արքայությունը ուտելիք և ըմպելիք չէ, այլ՝ արդարություն և խաղաղություն և խնդություն Սուրբ Հոգով» (Հռոմ. 14.17):

Ուշագրավ  է նաև որոշ աստվածաբանների կողմից հոգևոր կյանքի երեք փուլերի բաժանումը.

Առաջինը` հոգևոր կյանքի նախապատրաստական փուլ, որն ընդգրկում է դարձը և ապաշխարությունը, աշխարհից հրաժարվելը, հոգևոր աշակերտությունը, Աստծուն ապավինելը և այլն:

Երկրորդը` բարոյագործնական կյանքի և մաքրագործության փուլ, որն ընդգրկում է մարմինը, միտքը, կամքը և զգացմունքները մեղքերից ազատագրելը և առաքինությունների, մասնավորապես՝ աստվածային առաքինությունների ձեռք բերելը:

Երրորդը` հայեցողական կյանքի և աստվածացման փուլը, որը կյանքն է Աստծով և Աստծու մեջ:

Պատրաստեց Հովհաննես սրկ. Մանուկյանը