19 Մարտ, Գշ, Մեծ պահքի ԼԷ օր

Գրքեր

Սուրբ Հռիփսիմյանք և Սուրբ Գայանյանք՝ սրբության անթառամ ծաղիկները

Հռոմ: 4-րդ դարի սկիզբ:

Հռովմեացի բռնավոր և ամբարիշտ կայսրերի օրոք բույն էր դրել բարոյական ապականությունը: Պողոս առաքյալի ցանած բարի սերմերը չէին կարողացել անմիջապես արմատախիլ անել չարության որոմները: Բայց նահատակի արյունը զուր տեղը չէր թափվել: Քրիստոնեությունը իր կենսունակ արմատները տարածել էր հռոմեական ոստանի մեջ: Ավետարանի լույսը թափանցել էր նրա մութ անկյուններից ներս: Մանանեխի հատիկի պես նոր հավատքը աճում էր:

Չի կարելի սեղմել սիրտը և կաշկանդել միտքը: Ավետարանը սրտի և մտքի կրոն է: Սերը և ճշմարտությունը իր անշիջանելի երկու ջահերն էին: Ո՛չ ատելության բռնությունը կարող էր ցամաքեցնել սերը, ո՛չ էլ ստության ստվերը խափանել ճշմարտությունը: Զգացումներից ամենագեղեցիկը մարդասիրությունն է, գաղափարներից ամենավսեմը՝ մարդկությանը ծառայելու մտածումը: Սա է սովորեցնում Ավետարանը ամբողջ աշխարհին: Սրանով մարդիկ պիտի կարողանային ձեռք բերել ազատություն և երջանկություն:

Սբ. Պողոս կուսավանքում

Ըստ եկեղեցական ավանդության, Հռոմի Սբ. Պողոս կուսավանքում ապրում էին բազմաթիվ կույսեր՝ Գայանե մայրապետի գորովագութ հոգածության ներքո: Վերջինս, ազնվական տոհմից սերված, սիրահոժար հրաժարվել էր փափկասուն կենցաղի բոլոր վայելքներից, իր միակ և բարձրագույն հաճույքը փնտրելով ու գտնելով բացարձակ նվիրումի և անբիծ վարքուբարքի մեջ: Նա արթուն պահապանն էր իր մայրական խնամքին հանձնված հաստատության և սաների: Ողջախոհ կյանքի կրթիչն ու հրահանգիչն էր նրանց: Ուներ հաստատակամ նկարագիր և անդրդվելի հավատք: Իր խոսքն անկեղծ էր, ազդեցիկ ու համոզիչ:

Սբ. Գայանեի սաների մեջ նշանավոր էր աստվածավախ և արքայական տոհմի դուստրերից՝ Հռիփսիմեն: Վերջինս կուսանոցում գտավ իր հոգու խաղաղությունը՝ իր սրտի բովանդակ սերը նվիրելով սիրո Մեծ Վարդապետին՝ Հիսուս Քրիստոսին: Նա համբավավոր էր ոչ միայն իր հոգու բյուրեղյա անբծությամբ, այլ նաև իր մարմնական անհամեմատ գեղեցկությամբ:

Հեթանոս կայսրը

Այդ ժամանակներում Հռոմի Դիոկղետիանոս կռապաշտ կայսրը որոշեց ամուսնանալ: Ուստի պատվիրեց նկարիչներին գտնել իր ողջ հսկայածավալ տերության մեջ աղջիկներից գեղեցկագույնին ու պատկերել նրան, որպեսզի այդ կերպ ընտրություն կատարվի: Որոնումները նրանց բերին Հռոմում տեղակայված Սբ. Պողոս արգելավանքը:

Երբ նկարիչները սղոսկեցին «առաքինի կանանց սուրբ կայանը», հանկարծ կույսերի միջից տեսան «պարկեշտագեղ Հռիփսիմեին ու սքանչելի տեսիլքով ապշած ու զարմացած՝ նկարը տախտակի վրա նկարեցին և հասցրեցին թագավորին»:

Արքան, հիացած նրա հրաշագեղ պատկերով, սկսեց շուտափույթ հարսանիքի պատրաստություն տեսնել: «Իսկ երանելի, պարկեշտասեր Գայանեն՝ սրբացյալ Հռիփսիմեի և իրենց այլ ընկերների հետ, հիշելով սուրբ ուխտը, իրենց ընտրած օրինավոր կրոնի զգաստության սրբությունը», սկսեցին Բարձրյալից օգնություն և ողորմություն հայցել այդ անակնկալ փորձությունից դուրս գալու համար: Գայանեն իմաստուն էր ու հեռատես: Նա

նախատեսեց դառը ճակատագիրը իր սանուհիների: Ցանկացավ փրկել վերջիններիս կյանքն ու պատիվը և կազմեց իր ծրագիրն ու ուղեգիծը:

Դեպի արևելք

Այսպիսով, Հռիփսիմյան կույսերը՝ Գայանեի առաջնորդությամբ ու մի քանի քահանաների ուղեկցությամբ, ընդհանուր շուրջ 70 հոգի, գիշերով թողեցին իրենց ծննդավայրը, հարազատներին, Սբ. Պողոս մենաստանը և կայսրի հալածանքներից ազատվելու նպատակով լքեցին երկիրը:

Եգիպտոսն ու Երուսաղեմը եղան նրանց առաջին այցելավայրերը: Իրենց ուխտը կատարեցին Երուսաղեմում՝ Բեթղեհեմի այրում և Գեթսեմանիի Սբ. Աստվածածնի գերեզմանի առջև: Գեթսեմանիում Աստվածամայրը տեսիլքով հայտնվեց Սբ. Գայանեին և պատվիրեց գնալ Եդեսիա (Ուռհա) քաղաքով: Եդեսիայում Տիրամայրը դարձյալ տեսիլքով երևաց և պատվիրեց նրան գնալ բուն Հայաստան: Հայաստանում զանազան վայրեր շրջելով՝ հասան Վան և ժամանակավորապես բնակություն հաստատեցին այնտեղ: Սբ. Հռիփսիմեն իր պարանոցին կրում էր Քրիստոսի խաչափայտից մի մասունք, որը նրան էր հասել սերնդեսերունդ: Խաչի այդ մասունքը ամփոփեցին Վարագա լեռան վրա, որտեղ կույսերից ոմանք մնացին սպասավորելու Սբ. Նշանին: Այստեղ էլ, սակայն, երկար չմնացին: Այն անձավը, որտեղ բնակվում էին, կոչվեց Ուրբաթայրք, քանի որ այդտեղ ուրբաթից ուրբաթ էին Սբ. Պատարագ մատուցում և Սբ. Հաղորդություն ստանում:

Կույսերի վերջին հանգրվանը եղավ Վաղարշապատը, որը նաև Նորաքաղաք ու Հայոց թագավորների նստավայր էր կոչվում: Նրանք բնակություն հաստատեցին քաղաքի արևելյան մասում՝ հնձաններում:

Սակայն դրանով չվերջացավ հետապնդումներն ու հալածանքները. «Ամեն կողմերում լարված որոնում էին, սուրհանդակներ ուղարկում, որ թերևս կարողանան նրանց գտնել: Դեսպան եկավ նաև Մեծ Հայքի Տրդատ արքայի մոտ և բերեց հրովարտակը», ուր Հռոմի կայսրը նախ փնովում էր «քրիստոնյա աղանդների» երկրի համար կործանարար գործունեությունը և հետո խնդրում հայոց թագավորին «չքնաղագեղ կույսին» իր տիրույթներում գտնելու դեպքում կամ Հռոմ ուղարկել, կամ իր մոտ պահել, «քանզի նրա նմանը երբեք չգտնվեց Հունաց աշխարհում»:

Երբ հրովարտակի թուղթը ամբողջությամբ ընթերցվեց, ապա արքան անմիջապես սուրհանդակներ ուղարկեց երկրի տարբեր կողմերը՝ «գեղանի օրիորդին» գտնելու դեպքում մեծամեծ պարգևներ խոստանալով:

Շուտով տարագրյալների թաքստոցը հայտնի դարձավ և «Հռիփսիմեի պարկեշտության ու չքնաղ գեղեցկության համբավը տարածվեց բազմամբոխ հրապարակներում, և ամեն մարդ մյուսին իր զարմանքն էր հայտնում: Իսկ նրա գեղեցկությունը տեսնելու համար հսկայական բազմություն հավաքվեց, նախարարներն ու ավագանու մեծամեծներ էին տեսության գալիս»:

Տրդատ և Հռիփսիմե

Տրդատ թագավորը կարգադրեց թանկարժեք հանդերձներ ու զարդարանքներ ուղարկել, որպեսզի Հռիփսիմեն պատշաճ հանդիսավորությամբ արքունիք մտնի, քանի որ արդեն որոշել էր կնության առնել նրան: Գայանեն, սարսափով տեսնելով այս գայթակղելի ցանցը, որի մեջ կարող էր ընկնել ու խամրել իր սանի առաքինի հոգու ծաղիկը, սրտահույզ հորդորներով զգուշացրեց նրան՝ չխաբվել: Հիշեցրեց նրան իր հայրենի շքեղաշուք աթոռը, որից կամովին հրաժարվել էր արժանանալու համար Քրիստոսի հավիտենական

թագավորության: Հռիփսիմեն՝ սպառազինված իր մանկության հավատով և խրախուսված Գայանեի խրատներով, մերժեց հրավերը: Թագավորը, լսելով Հռիփսիմեի ընդդիմությունն ու մերժումը, կարգադրեց բռնի ուժով նրան բերել ապարանք ու փակել մի սենյակում:

Այստեղ պարկեշտասուն կույսը արտասվագին աղոթքներով օգնություն էր հայցում Տիրոջից, «որպեսզի կարողանա սրբությամբ վախճանվել նրա մեծ անվան համար»: Այդ պահին ներս մտավ Տրդատ թագավորը և լուռ ու հիացիկ սկսեց դիտել Հռիփսիմեի սքանչելի գեղեցկությունը և նրա անդիմադրելի հրապույրը: Ապա սկսեց համոզել մերթ խոստումներով, մերթ սպառնալիքներով: Հռիփսիմեն մերժեց վճռաբար.

-Չե՛մ ուրանա հավատքս և չե՛մ ամուսնանա թագավորի հետ:

Հսկա արքան փորձեց բռնի միջոցով նրան տիրել: Սակայն, Հռիփսիմեն, որ Սուրբ Հոգով զորացել էր, կարողացավ պաշտպանվել, իսկ «թագավորը, որ շատ ուժեղ էր և Հունաց օտար աշխարհում մեծ ուժի բազում օրինակներ էր ցույց տվել և զարմացրել էր նաև իր թագավորության մեջ կատարած բազում քաջագործություններով, այժմ, պարտվեց մի աղջնակից, այն է հաղթվեց Քրիստոսի կամքով ու զորությամբ»:

Այսպես Հռիփսիմեն մերժեց ու անվեհեր դիմադրեց թագավորի վայրագ կամքին: Տրդատը խնդրեց Գայանեին, որպեսզի համոզի իր սանուհուն: Սակայն հակառակը եղավ. Գայանեն համոզելու փոխարեն քաջալերեց կույսին, հորդորեց կայուն մնալ Քրիստոսին տրված հավատարմության մեջ:

Անմեղ կույսերի նահատակությունը

Ի վերջո՝ Տրդատի հրամանով նահատակվեցին Սուրբ Հռիփսիմեն և մյուս կույսերը՝ չարաչար տառապանքներով ու տանջանքներով:

Հաջորդ օրը նույն ամենադաժան մահվան արժանացրին նաև Գայանեին. սկզբում կտրեցին լեզուն, «որ համարձակվել էր իր վնասակար խրատներով կորստյան մատնել այնպիսի կույսին, որն աստվածների գեղեցկությունն ուներ մարդկանց մեջ»: Դահիճները սպանեցին նաև հնձանում մնացած այն միակ հիվանդ կույսին, որ չէին տարել նահատակության:

Հետագայում, երբ ընդունվեց քրիստոնեությունը, Գրիգոր Լուսավորիչը շուրջ 9 օր հավաքեց կույսերի նշխարները և նրանց նահատակության վայրերում, համաձայն իրեն ցույց տրված տեսիլքի, կառուցեց ու կնքեց երեք փայտաշեն վկայարաններ. մեկը՝ Սբ. Հռիփսիմյանց նահատակության վայրում, մյուսը՝ Սբ. Գայանյանց, մյուսն էլ՝ հնձանում, ուր նահատակվել էր հիվանդ կույսը: Ապա մեծ պատվով ամփոփեց սրբուհիների նշխարներն այդ վկայարան-եկեղեցիներում, ուր և դրված են մինչև օրս:

Հետագայում այս երեք վկայարանների տեղում կառուցվում են նոր տաճարներ: 7-րդ դարում Կոմիտաս Աղցեցի կաթողիկոսը կառուցում է Սբ. Հռիփսիմե հոյակապ տաճարը և գրում «Անձինք նուիրեալք» շարականը: Նույն դարում Եզր Փառաժնակերտցի կաթողիկոսի ձեռնարկումով կառուցվում է Սբ. Գայանեի տաճարը, ինչպես նաև 18-րդ դարում կույսերի բնակության վայրում՝ հնձանում, Սբ. Շողակաթ վանքը, Նահապետ Եդեսացի կաթողիկոսի օրոք:

Հայ եկեղեցին կույսերի հիշատակը տոնում է Սբ. Գրիգոր Լուսավորչի վիրապի ելքի տոնի նախընթաց երկուշաբթի և երեքշաբթի օրերին:

 

Կազմեց Կարինե Սուգիկյանը

29.05.18
ԲաԺանորդագրվել
Ընթերցել նաև
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․