Թերահավատությունը

«Հավատում եմ, Տե՜ր, օգնի՛ր իմ անհավատությանը» (Մարկ․ 9։24)։

Կան մարդիկ, որ ասես խավարի միջով են ընթանում, հոգևոր ոչինչ չեն տեսնում և եթե երբեմն էլ նրանց կյանքի ճանապարհը լուսավոր է եղել, սակայն այժմ նրանց տեսադաշտում ամեն բան մութ է, մռայլ ստվերները վարագուրել են շուրջբոլորը։

Հոգևոր այս տխուր վիճակը հավատքի տկարացման արդյունք է, և այդ տկարացման հետևանքով է, որ մարդիկ սկսել են ամեն բանից տարակուսել ու թերահավատ գտնվել։ Նրանք տարակուսում են Աստծու գոյության, Ավետարանի ճշմարտացիության, կրոնի և կրոնական ամեն երևույթի հարցում։

Ներկա դարում ամեն բան ենթակա է քննական և գիտական վերլուծության, այդ իսկ պատճառով էլ հավատքի տեղը զբաղեցնում են մեծ չափերի հասնող տարակույսը և անվստահությունը, մի շարք մարդիկ սկսել են թերահավատորեն վերաբերվել այն ամենին, ինչի հանդեպ երբեմն հավատ ունեին։ Այդ թերահավատությունը վտանգ է դարձել։ Այժմ ամեն մարդ ուզում է ավելի շատ հասկանալ, քան հավատալ։ Երբ մարդ հոգևոր հարցերի մեջ դժվար կետերի է հանդիպում ու չի հասկանում դրանք, սկսում է տարակուսել և չհասկացած կետերն անընդունելի համարել։

Երբ գիտությունը դեռ այդքան չէր զարգացել, մարդ դյուրությամբ հավատում էր՝ առանց հասկանալու։ Այժմ՝ դրան հակառակ, ամեն ոք ցանկանում է հասկանալ և հասկանալ կարողանալուց հետո է միայն, որ ասում է․ «Ա՛յ հիմա արդեն հավատում եմ»։

Տարակույսի և թերահավատության ավելանալու դեպքում Եկեղեցու վիճակն ինչպիսի՞ն կլինի։ Սա մի կենսական հարց է։ Այսօր առանց թաքցնելու պետք է ասենք, որ թերահավատությունը հետզհետե սկսել է մեծ տարածում գտնել նաև նոր սերնդի մեջ։ Շատերը դեռ նոր իմացական մակարդակի հասած լինելով՝ ծաղրում ու հեգնում են այն ամենը, ինչ Եկեղեցուն ու կրոնին է պատկանում։

Այս վտանգի առջև Եկեղեցին արդյոք կկարողանա՞ փրկել ինքն իրեն։ Ապագայում, մոտ ապագայում Եկեղեցու հաղթանա՞կը պետք է լինի, թե՞ սնանկացումը։ Ես չեմ կարող գուշակել, թե ապագայում ինչ է նախատեսվում, սակայն գիտեմ մի բան՝ Եկեղեցու ներկա հոգևոր վիճակը բացարձակապես չի կարող գոհացուցիչ համարվել։

Ճշմարիտ հավատացյալը տեսնում է այս ամենն ու ազդվում դրանից, խորապես տառապում և անհամբերությամբ կանգնում է թերահավատությունից առաջացած ավերակների առջև՝ հույս ունենալով, որ ավելի ամուր ու փառավոր շինություն պետք է կառուցվի, ա՛յն, ինչը Եկեղեցուն ու կրոնին է պատկանում։

Ամենազորեղ հավատացյալն անգամ, իր այդ սպասումի մեջ երբեմն ազդվելով ուրիշների թերահավատությունից, ինքն էլ իր հերթին սկսում է թերահավատ գտնվել՝ մտածելով, որ գուցե իր հավա՞տքն էլ է գեթ մի զառանցանք։ Քանի որ, տեսնելով Ավետարանի հաղթության ուշացումը, հավատացյալը ևս խռովվում է իր հոգու խորքում և տարակույսի տպավորության ներքո, հիվանդ տղայի շփոթված ու շվարած հոր նման գոչում է․ «Հավատում եմ, Տե՜ր, օգնի՛ր իմ անհավատությանը»։

Ահա այս թերահավատության վրա է, որ կուզեի հրավիրել ձեր ուշադրությունը և բացատրել, թե ինչպես կարելի է փարատել թերահավատության մշուշն ու մեր մեջ զորացնել հավատքը։

Հարկ է նշել, որ կա մի օրինավոր տարակույս, որն ընդունելի ու հարգանքի արժանի է։ Անշուշտ պետք չէ, որ մարդ հավատա միայն այն բանի պատճառով, որ իր ծնողները հավատացյալ ու բարեպաշտ մարդիկ են եղել։ Ասել, որ «հավատում եմ, քանի որ ծնողներիցս այդպես եմ ուսանել, եկեղեցի եմ գնում, որովհետև ծնողներիցս դա եմ սովորել», սխալ է։ Չէ՞ որ նույնիսկ այդ ավանդապաշտ հավատացյալներն էլ իրենց կյանքում այնպիսի մի պահ պետք է ունենան, որ իրենք իրենց հարցնեն․ «Ինչո՞ւ եմ հավատում, պե՞տք է, որ կուրորեն հավատամ»։

Ճշմարիտ է այն, որ մարդ, բանական լինելով, հավատքի վերաբերյալ հարցերի մասին պետք է աշխատեցնի իր միտքը։ Ավետարանը մեզ չի պատվիրում, որ անպայմանորեն համոզվենք այս կամ այն հարցում։ Այն մեզ ազատ ու համարձակ է թողնում։ Հիսուս մեծապես հարգում է մարդկային ազատությունը։

Արդ, հավատի վերաբերյալ մի հարց քննության առարկա դարձրեք, և ձեր մտքում իսկույն տարակույս ծնունդ կառնի։ Բարեպաշտ նախանձախնդիրները թերևս ասեն, որ հավատին առնչվող հարցերի վերաբերյալ քննություն պետք չէ, քանի որ այն մարդուն կորստյան է տանում։ Սա կարող է միայն միջնադարյան պահպանողականի տեսակետը լինել, քանի որ այն երկրներում, ուր Սուրբ Գրքին ու կրոնին առնչվող հարցերը մանրակրկիտ քննության են ենթարկվում, այնտեղ ավելի խոր հավատք է նկատվում, քան այնտեղ, ուր Սուրբ Գիրքը փակում են և կրոնական հարցերում բացարձակ ավանդապաշտ են լինում՝ չուզենալով խորամուխ լինել այդպիսի հարցերի մեջ։

Պետք է ձեզ ասեմ, որ վերոնշյալ դասին պատկանող ավանդապաշտ հավատացյալների հավատքն ու կրոնական եռանդը հարգելի չէ, քանի որ այդ եռանդը մոլեռանդություն է, իսկ մոլեռանդությունը մոլության մի տեսակ է, որը երբևէ չի կարող ընդունելի լինել։

Մոլեռանդությունը ծնունդ է տալիս վիժած կրոնների։ Մոլեռանդությունից են ծնվում և՛ անձկամտությունը, և՛ տգիտությունը, որոնք մեծապես վնասում են մարդկային հասարակությանը։ Թերևս հարցնեք, թե ինչ կարող ենք ասել նրանց մասին, ովքեր մտքով տկար են։ Ես կարծում եմ, որ կրոնն ու Ավետարանն իրենց ապացույցներն ունեն ոչ միայն իմացական կարողությունների տեր մարդու, այլև սրտով ու խղճով մարդկանց համար, քանի որ հավատքը գրավում է ոմանց միտքը, ոմանց սիրտը և ուրիշների էլ խիղճը։

Կարիք չկա աստվածաբան լինելու, որպեսզի կարողանանք հավատալ Հիսուսին և Նրա սքանչելի դերին։ Բարի խիղճը, մաքուր սիրտը նույն չափով կարող էր ըմբռնել և հավատալ։

Կրոնական հարցերի վերաբերյալ առանց կանխակալ կարծիքի տարվող քննությունը թեև սկզբում մարդուն տարակուսանքի մեջ է գցում, սակայն երբ մտքի հետ սիրտն ու խիղճն էլ են մասնակցում քննությանը, այնժամ ի հայտ է գալիս կրոնի սրբությունը, Ավետարանի վսեմությունը և Քրիստոսի Աստվածությունը, որով միայն մարդ կարող է հոգու խաղաղություն ու հավիտենական կյանքի ապահովություն ունենալ։ Այնպես որ, այդ քննությունն անելուց հետո մարդ, թերահավատության կապանքներից ազատված, կարող է ասել․ «Գիտեմ, թե ինչին եմ հավատում»։

Կյանքում կան շատ բաներ, որոնք մեզ արդարև թերահավատության են մղում․ Ավետարանի անսխալականության հանգամանքը, վշտի հարվածներն ու աղոթքի անլսելի մնալը։ Ավետարանն իր գերկատարելությամբ ոմանց ենթադրել է տալիս, որ այն իր մեջ վիպական մասեր է պարունակում։ Այդպիսիք ասում են․ «Պարզեցրե՛ք Ավետարանը, որպեսզի հավատանք Քրիստոսին և Նրա փրկարար դերին։ Ի՞նչ կարիք կա հետևելու հնացած քարոզություններին, որոնցից բնավ օգուտ չկա»։

Շատ ճիշտ է, որ երբ մարդ Ավետարան է կարդում, կարծես մի ոգի, մի չար ոգի նրա գլխավերևում կանգնած՝ ասում է․ «Մի՛ կարդա, դրանք հավատալու բաներ չեն»։ Նույն այդ ոգին ավելի առաջ է գնում, և երբ աղոթում ես, ականջիդ փսփսում և կարծես ասում է․ «Աղոթելուց ի՞նչ օգուտ»։ Եվ ահա մութ ու մռայլ խորհուրդները գալիս ու շրջապատում են քեզ, և դու, որ մինչ այդ պահը լուսավորված էիր հավատքի լույսով, այդ լույսի հետզհետե մարելու պատճառով ինքդ քեզ գտնում ես խավարի մեջ ու ստիպված ես լինում ասել․ «Երբեմն էի լույս և այժմ խավար եմ»։

Դարձյալ ճշմարիտ է, որ աշխարհի ցավերը գալիս են մեզ ընկճելու, և մենք, որ հաջողության հասնելու հույսով էինք, օրերից մի օր, ահա՛, անհաջողության ենք մատնվում մեր բոլոր ձեռնարկներում։ Մենք, որ մեզ և մեր զավակների համար բարօրություն էինք ակնկալում, իրար հաջորդող դժբախտությունների ենք առերեսվում, փորձությունները գլխիվայր են շրջում մեր նախաձեռնությունները, և մարդ հակվում է խորհելու՝ որտեղի՞ց պետք է սպասել արդարության, որտե՞ղ պետք է փնտրել Աստծու նախախնամությունը։

Այդ ձախողումների մեջ մարդ այլևս չի զգում Աստծու ներկայությունը ո՛չ իր կողքին, ո՛չ էլ իր սրտում։ Այդ ներկայությունն աներևութանում է, և թերահավատության ձայնը հեգնանքով անդադար հարցնում է քեզ․ «Ո՞ւր է քո Աստվածը»։

Ինչպե՞ս կարելի է խույս տալ թերահավատության այս ցանցից։ Ինչպե՞ս պետք է փարատել թերահավատության մշուշը։ Ի՞նչ եք ակնկալում, որ ես ձեզ քարոզեմ այս խորանից՝ կույր հավա՞տք․ բնա՛վ, երբե՛ք։

Թերահավատությունը փարատելու մեկ եղանակ կա։ Սակայն սա ասելուց առաջ ցանկանում եմ ձեզ հիշեցնել, որ չի կարելի բացարձակապես ոչնչի չհավատալ։ Երբ Ավետարանն ու Քրիստոսին վիպական եք կարծում, երբ Աստծու գոյությունը տարակուսելի եք համարում, երբ թերահավատության շնչով ամեն բան ուրանում եք, միևնույն է, դուք անկասկած մի բանի հավատում եք։

Թերևս ոմանք ասեն․ «Մենք ոչ մի բանի էլ չենք հավատում, հավատքն ի՞նչ է»։ Հավա՞տքը․ սակայն սպասե՛ք, առաջ մի՛ անցեք։ Որքան էլ որ թերահավատությունը ձեզ մղում է ամեն բան ուրանալու, սակայն գալիս է մի կետ, որն այն անզօր է հաղթահարել, քանի որ առանց հավատքի հնարավոր չէ ապրել։

Մի կո՛ղմ թողնենք վերացական երևույթներին հավատալու խնդիրը և վերցնե՛նք տեսանելի, նյութական բաները։ Այդ հարցերում ևս պարտավոր ենք զանց չառնել հավատքը, քանի որ, նկատի՛ ունեցեք, մենք չորս կողմից շրջապատված ենք անիմանալի երևույթներով, չգիտենք, թե որտեղից ենք գալիս և ուր ենք գնում։ Իսկ մեր գոյության հանելուկը լուծել չկարողանալով՝ ինչպե՞ս կարող ենք բացահայտել որևէ կենդանու, թռչնի, ծառի և նույնիսկ ամենաաննշան խոտի գաղտնիքը։

Վիշտը խորհուրդ է․ մենք չենք հասկանում, թե այն որտեղից է գալիս և ինչու է պատուհասում մեզ։ Երջանկությունը նույնպես խորհուրդ է, ինչպես որ մահը, ինչպես որ նաև կյանքը։ Մարդկանց մեծամասնությունը այս երևույթներից որևէ մեկի գոյությանը չի կասկածում, որովհետև չի անդրադառնում դրանց, այլ ինքնահոսի մատնված, մեքենայաբար ապրում է՝ առանց հարցնելու, թե ինչու է ապրում, և թե հետո ինչու է մեռնում։

Նրանք, ովքեր խորհում են վերոնշյալ երևույթների մասին, չեն կարող զանց առնել իրենց առջև հառնող այդ հազար ու մի «ինչու»-ները, որոնք կցանկանային լուծել և հասկանալ։ Ահա այստեղ է, որ օգնության է գալիս հավատքը։ Այն գալիս է օգնության այնտեղ, որտեղ միտքը դադարում է տեսնելուց։ Բոլոր տեսակի հարցերում անհրաժեշտ է, որ հավատքը օգնության գա և գործակցի, քանի որ հավատքն է, որ մարդու հոգուն թռիչք է տալիս ու ազատում անտանելի վիհից։

Եվ երբ մարդ մեկ անգամ ևս համոզվում է, որ առանց հավատքի գործակցության հնարավոր չէ, որ բանականությունը գործի, ահա այդժամ միտքը լուսավորվում և գտնում է թերահավատությունից ազատվելու ուղին։

Արդ, թերահավատությանը հակազդելու մեկ եղանակ կա․ տարակուսելի ամեն բան քննության ենթարկել ոչ միայն մտքով, այլև սրտով ու խղճով։ Նա, ով առանց սրտի ու խղճի է քննում կրոնական հարցերը, անելանելի լաբիրինթոսի մեջ է գցում ինքն իրեն։ Չեմ ասում, թե ձեր քննությանը միտք մի խառնեք, քանի որ պետք է ընդունել, որ միտքն իր տեղն ունի կրոնում, և նա, ով քննի մտքով, սրտով ու խղճով, անհնարին է, որ թերահավատ մնա, այլ անպայմանորեն ավելի մեծ ու զորեղ հավատք ձեռք կբերի։ Սխալ է կարծել, որ գիտությունը սպանում է հավատքը, ընդհակառակը, ավելացնում է այն․ մեծանուն գիտնականները խորապես հավատացող անձինք են եղել։

Որպես օրինակ միայն մտքով քննեք Ավետարանը, և այդ քննությունը կարող է ձեզ շեղել ճշմարտությունից։ Երբ ուսումնասիրության մեջ միայն միտքն է գործում, այն միայն քննում է, դատում, բաղդատում, քննադատում, զարմանում է հրաշքների վրա, ընդգծում է զանազանությունները, և ահա մարդ սկսում է տարակուսել, թերահավատության հոսանք է անցնում նրա միջով ու վերջապես սկսում է չհավատալ Ավետարանի վավերականությանը։

Նրա այդ եզրակացությունն իր համար վճռական է, քանի որ նա միայն մտքով քննեց։ Սակայն երբ սիրտն ու խիղճն են գործակցում այդ քննությանը, երբ իր ուսումնասիրությունների մեջ մարդ ցանկանում է իր սրտին ու խղճին էլ գոհացնել, ահա այնժամ Ավետարանը փայլում է իր ողջ վսեմությամբ, ահա այնժամ Քրիստոս Իր սրբությամբ աստվածանում է և միտքը սրտի ու խղճի հետ խոստովանում է՝ ասելով․ «Եթե Աստված կա, Նա այստեղ էլ կարող է լինել»։

Իմացե՛ք, որ Աստված չի հայտնվում հետաքրքրասեր մտքերին։ Փնտրեցե՛ք սրտի մաքուր զգացումով ու խղճի ձայնով, և դուք կհանդիպեք Ավետարանների միջի սիրո ու սրբության Աստծուն, Որի առջև պիտի խոնարհվեք երկրպագությամբ ու երկյուղածությամբ և պիտի գոչեք․ «Տե՜ր իմ և Աստվա՛ծ իմ»։

Միայն այդկերպ կարելի է թերահավատությանը զինաթափ անել։ Այլ եղանակներ առաջարկողներին մի՛ հավատացեք։ Երբ մեկ անգամ այս եղանակով չեզոքացնում եք թերահավատությունը, դրանից հետո արդեն հավատքը ավելանում, լիանում է ձեր հոգու մեջ, և որքան հավատքն ավելանում է, այնքան ձեզ ավելի մոտ եք զգում երջանկությանը։ Քանի որ եթե աշխարհում կա մի բան, որ կարող է մարդուն մխիթարել ու երջանկացնել, դա սիրո, սրբության և ճշմարտության կրոնն է։ Մտքի զարգացումը երջանկություն չի բերում, ընդհակառակը, ավելացնում է ցավերը։

Մտքի զարգացումը մարդու նկարագիրը չի փոխում, բայց սրտի ու խղճի առաքինությունների միջոցով կարելի է երջանկություն ապահովել։

Իսկ բոլոր նրանք, ովքեր սիրտն ու խիղճը մի կողմ թողած՝ ուզում են միայն մտքով բացատրել հավատքը, և եթե անգամ հաջողում են այդ հարցում, միևնույն է, պետք է համոզված լինեն, որ այդպիսի հավատքը դադարում է ճշմարիտ հավատք լինելուց։ Հավատքն անբացատրելի է։ Հավատքը հայտնվում է սրտին ու խղճին, քանի որ հավատքը խորհուրդ է և պետք է, որ խորհուրդ էլ մնա։ Պասկալն ասել է․ «Պետք չէ վստահել այն հավատքին, որն իր մեջ խորհրդավորություն չունի»։

Այսպիսով, երբ ամենքս կյանքի դառնությունների ազդեցության ներքո հակվում ենք տարակուսելու և թերահավատություն ցուցաբերելու Աստծու սիրո և ողորմության վերաբերյալ, գիտենանք սթափվել ու հիվանդ մանկան հոր նման ողբաձայն դիմել Աստծուն՝ ասելով․ ««Հավատում եմ, Տե՜ր, օգնի՛ր իմ անհավատությանը»:

Տեր Ղևոնդ եպս. Դուրյան, «Պարզ քարոզներ», Ե հատոր, Փարիզ, 1927 թ.

Արևելահայերենի վերածեց Գևորգ սրկ. Կարապետյանը