Հոգեհանգիստ

Հոգեհանգիստը ննջեցյալի համար կատարվող արարողություն է: Այն բառացի նշանակում է «հանգիստ հոգու համար»: Ողջերը, հիշելով ննջեցյալներին, հոգեհանգստի ընթացքում նրանց հոգիների հանգստության համար աղոթում են և ողորմություն հայցում Աստծուց:

Հոգեհանգստյան օրերը և արարողության ընթացքը

Հոգեհանգիստ կատարվում է մահվանից հետո, թաղման հաջորդ օրը, յոթնօրյակին, քառասունքին, մահվան տարելիցին: Թաղման հաջորդ օրը կատարվող սովորությունը հնում կոչվել է «այգալացն»: Այն կապված է Ավետարանի Հարության հատվածի հիշատակության հետ, երբ յուղաբեր կանայք այգաբացին գալիս են Քրիստոսի գերեզման՝ Նրան օծելու, և տեղը թափուր են գտնում (Մարկոս 16.1-11): Այս արարողությունը ժողովրդի մեջ հայտնի է «ինքնահող» անունով: Հոգեհանգստյան արարողության ընթացքում երգվում են հանգստյան շարականներ, ընթերցվում է հանգստյան Ավետարանը և վերջում՝ «Քրիստոս Որդի Աստծոյ» աղոթքի ընթացքում, հիշատակվում են ննջեցյալների անունները, որպեսզի Վերջին դատաստանի օրը Աստված հիշի նրանց և արդարությամբ ու գթությամբ դատաստան անի:

Հոգեհանգիստ կատարվում է նաև հինգ տաղավար տոների հաջորդող օրը՝ մեռելոցին: Այդ օրերին եկեղեցիներում Սբ. Պատարագ է մատուցվում, և կատարվում է հոգեհանգիստ բոլոր քրիստոնյա ննջեցյալների հոգիների փրկության համար: Սուրբ Պատարագով ոչ միայն ողջերի համար է փրկություն լինում, ովքեր հավատով են հաղորդվում, այլև՝ նրանց, ովքեր հույսով ու հավատով ննջեցին ի Քրիստոս: Որովհետև Քրիստոսի մահը ոչ միայն ողջերի համար փրկություն եղավ, այլև՝ ննջեցյալների, ինչպես ասում է Պետրոսը. «Գնաց ավետարանեց հոգիներին, որոնք դժոխքում էին» (Ա Պետրոս 3.19): Գերեզմանատուն գնալուց առաջ կարևոր է Սբ. Պատարագին մասնակցելը և նախքան Սբ. Պատարագի սկսվելը ննջեցյալների անունները պատարագիչ քահանային փոխանցելը: Հոգեհանգստյան արարողության ժամանակ քահանան բարձրաձայն ընթերցում է ննջեցյալների անունները, ինչպես Սողոմոնը հիշատակեց իր հոր՝ Դավթի անունը (Բ Մնացորդաց 6.42) և աղոթում նրանց հոգիների հանգստության և խաղաղության համար: Այնուհետև մարդիկ այցելում են իրենց հարազատների գերեզմանները:

Սակայն աղոթքները և հոգեհանգստյան արարողությունները օգուտ չունեն այնպիսի ննջեցյալի համար, ով ապրել է մեծամեծ մեղքերի մեջ և մեռել առանց զղջալու, ինչպես որ չորացած ծառի համար անօգուտ է ջուրը: Եկեղեցու հայրերից Բարսեղ Մաշկևորցին ասում է, որ այդպիսինների պարագային թերևս օգուտ լինի նրանց անունով ողորմություն անելը, «քանզի ողորմությունը բարձրագլուխ պարծենում է դատաստանի դիմաց» (Հակոբոս 22.13):

Աստվածաշնչյան օրինակներ

Սուրբ Գիրքը ուսուցանում է. «Միմյանց համար աղոթք արեք» (Հակոբոս 5.16), և քանի որ Աստծո համար բոլորը կենդանի են (Մատթեոս 22.32), ապա մենք պետք է աղոթենք նաև մահացածների համար: Շատ կարևոր է ողջերի աղոթքը ննջեցյալների համար: Աստվածաշնչում հանդիպում ենք հանգուցյալների համար աղոթելու և նրանց համար ողորմություն անելու օրինակների: Այսպես, Հին ուխտի եկեղեցում սովորություն է եղել մահացածների հիշատակի համար հաց կտրել և աղքատներին բաժանել (Բ Օրենք 26.14; Երեմիա 16.7), հարազատների մահվան առիթով պահք պահել (Բ Թագավորներ 1.12): Դատավորաց գրքում նշվում է, որ Իսրայելում մահացածներին հիշելու սովորություն կար (Դատավորներ 11.40). այդ ամենը կատարվում էր մեռելների մեղքերի թողության արժանացնելու համար: Հուդա Մակաբայեցին, տեսնելով, որ մարտում ընկածների զգեստների տակ հուռութքի ուլունքներ և ամեն տեսակ կուռքերի բժժանքներ կան, մի բան, որ հատկապես մերժելի էր օրենքով, աղոթքով Աստծուն խնդրեց, որ

մարտում ընկածներին թողություն տրվի այդ մեղքի համար: Նա փող հավաքեց և ուղարկեց Երուսաղեմ՝ ննջեցյալների մեղքերի համար Պատարագ մատուցելու (Բ Մակաբայեցիներ 12.39-46): Աստվածաշնչյան կերպարներից Բոոսն էլ էր մեռելների և ողջերի համար ողորմություն անում (Հռութ 2.20):

Ըստ եկեղեցական կանոնի

Եկեղեցական կանոնագրքի կանոններից մեկում նշվում է, որ Աստված լսում է ողջերի աղոթքները և թեթևացնում մեռյալների հոգիների բեռը: Կանոնը վկայակոչում է Սուրբ Գրքից Եղիա մարգարեի կողմից կնոջ խնդրանքով նրա մեռած որդու հարության փաստը (Գ Թագավորներ 17.17-23), ինչպես նաև Տաբիթայի հարությունը, ում հարություն տվեցին առաքյալները՝ տեսնելով մարդկանց արտասուքը (Գործք Առաքելոց 9.36-42): Եկեղեցական կանոնն ասում է, որ եթե ողջերի աղոթքներով աստվածային զորությունը մեռելությունից կենդանության է բերում, կարող է նաև ողջերի աղոթքով մեղքերի թողություն շնորհել հույսով ննջեցյալներին:

Աղոթքը ողջերի գլխավոր և անգնահատելի օգնությունն է մահացածներին: Սուրբ Հովհան Ոսկեբերանն ասում է. «Աշխատենք որքան հնարավոր է ննջեցյալներին օգնել ոչ թե արցունքներով, հեկեկանքներով, ճոխ շիրիմներով, այլ նրանց համար մեր աղոթքներով ու ողորմությամբ, որպեսզի դրանով թե՛ նրանք, թե՛ մենք ստանանք խոստացված բարիքները»:

Կազմեց Կարինե Սուգիկյանը