19 Մարտ, Գշ, Մեծ պահքի ԼԷ օր

Գրքեր

Սեբաստիայի սուրբ քառասուն մանուկների հիշատակությունը

Ամեն տարի Մեծ պահքի հինգերորդ՝ Դատավորի կիրակիին նախորդող շաբաթ օրը Հայ Առաքելական Սուրբ եկեղեցին տոնախմբում է Սեբաստիայի սուրբ քառասուն մանուկների հիշատակությունը:

313թ-ը քրիստոնեական պատմության մեջ հայտնի է նրանով, որ Հռոմեական աշխարհի երկու մասերում՝ Արևմուտքում և Արևելքում իշխող Կոստանդիանոս և Լիկիանոս կայսրերը հռչակել էին Միլանի նշանավոր հրովարտակը, որով բացարձակ ազատություն էր շնորհվել քրիստոնյաներին՝ հավատալու այնպես, ինչպես իրենց կրոնն էր թելադրում: Քրիստոնեությունը հավասար իրավունքներ ուներ այլ կրոնների հետ միասին: Հետագայում Լիկիանոսի շեշտվող հակամարտությունը Կոստանդիանոսի դեմ, նրան մղեց գործել հակառակ այն քաղաքականությանը, որ վարում էր Կոստանդիանոսը:

Լիկիանոս կասրը, շեղելով Կոստանդիանոսի հետ իր ստորագրած ազատության հրովարտակը, կրկին սկսեց հալածել քրիստոնյաներին իր սահմաններում: Այսպիսով, արևելքում հալածանքը վերստին փոթորկեց քրիստոնյաների կյանքը: Քրիստոնյաների հանդեպ ծավալվող հալածանքի ալիքը հասնում է Կապադովկիա, ուր կասերական բանակը արևելյան սահմաններն էր պաշտպանում: Այս բանակում ծառայում էին հավատով քրիստոնյա քառասուն մանուկներ, ովքեր պատերազմների ժամանակ իրենց ցուցաբերած քաջությամբ, բացառիկ առաքինությամբ արժանացել էին բանակի և զորապետների գնահատանքին: Խոր հավատքի և փոխադարձ սիրո վրա հիմնված իրենց եղբայրությունը այնքան վսեմ էր և տոկուն, որ տկարների նախանձն էր շարժում:

Հալածանքների սկիզբը

Քառասուն մանուկների քրիստոնյա լինելը հայտնի էր բոլորին: Կապադովկիայի կայսերական բանակի Լյուսիաս դուքսի հրամանով Սեբաստիայի զինվորական դատավոր Ագրիկողայոսը ձերբակալեց քառասուն զորականներին և սկսեց հարցաքննել, մինչ կժամաներ դուքսը: Հարցաքննության ժամանակ դատավորը գովեց և գնահատեց նրանց անցյալի քաջագործությունները և խոստացավ ավելի մեծ փառք ու պատիվ, եթե հնազանդվեն կայսերական հրահանգին և հրաժարվեն քրիստոնեությունից: Այն հարցին, թե ի՞նչ է իրենց անունները, որտեղի՞ց են և ի՞նչ կրոնին են պատկանում, առանց ծննդավայր և անուն նշելու քառասունը միաբերան պատասխանեցին. «Քրիստոնյա՛ ենք, պաշտում ենք Քրիստոս Աստծուն՝ երկնքի և երկրի արարչին, իսկ մեր հայրենիքը՝ անանցական Աստծո երկնային քաղաքն է»: Քաջ զորականներից Կանդիտոսն էլ ասաց. «Եթե ձեր ասածի նման այնքան քաջությամբ պատերազմեցինք երկրավոր թագավորի համար, կարծո՞ւմ եք նույնը չենք անի մեր երկնավոր թագավորի համար»:

Անդրդվելի էին քառասուն մանուկները, անընկճելի էր նրանց կամքը և անհաղթահարելի էր նրանց հավատքը:

Բանտում

Դատավորը սպառնաց նրանց խիստ չարչարանքների ենթարկել և մտածելու ժամանակ տվեց՝ բանտ ուղարկելով: Բանտի առանձնությունը տարբեր իմաստ ունեցավ քառասունի համար, այնտեղ գտան ազատություն իրենց հոգիների համար: Ապա սկսեցին երգել. «Համբարձի զաչս իմ ի լերինս, ուստի եկեսցէ ինձ օգնութիւն» սաղմոսը:

Նույն գիշեր Փրկիչը՝ Քրիստոս, երևաց իրենց բանտի մեջ և ասաց. «Լա՛վ սկսեցիք, ջանացեք լավ էլ ավարտել: Հաղթության պսակը մինչև վերջ համբերողինն է, մի՛ վախեցեք, Ես ձեզ հետ եմ»: Խնդությունը անսահման էր նրանց հոգում, իսկ քաջությունը՝ աննկարագրելի:

Կրկին ատյանում

Բոլոր գովեստներն ու հրապույրները կրկին անօգուտ էին հաղթելու այն հավատքին և հոգու ուժին, որ գիտեր հաղթահարել աշխարհի փորձությունները: Մեծ ապագայի խոստման դիմաց նրանք բարձրաձայն աղաղակեցին. «Մեր ապագան արդեն իսկ որոշված է երկնքում»:

Բոլորը կրկնեցին քառասուն զորականների առաջնորդի հետևյալ խոսքերը. «Ով որ հավատում է Ինձ, թեպետ և մեռնի, կապրի» (Հովհաննես 11:25): Այնուհետև, միմյանց գոտեպնդելով, ասացին. «Ամուր պահենք մեր հավատքը և չվախենա՛նք չարչարանքներից, որոնք կարճատև են. պայքարե՛նք քաջաբար հավերժական պսակին արժանանալու համար»:

Հրաման արձակվեց նրանց նորից բանտարկելու: Իսկ քառասուն զինվորները, որ ազնվական ծագում ունեին, դատավորի անարդար վերաբերմունքի դեմ բողոքեցին՝ ասելով, որ նա իրավունք չունի իրենց չարչարելու, այլ միայն կապադովկյան բանակի դուքսը: Դատավորի հպարտությունը ընկճվեց, և նա սկսեց հարգալից վերաբերվել զինվորներին՝ մինչ դուքսի գալուստը:

Բանտում նրանց գլխավորը՝ Կյուրիոնը, խրախուսեց իր ընկերներին. «Ո՜վ իմ նիզակակից քաջ եղբայրներ, տեղով, ազգով իրարից հեռու էինք, օտար, այժմ հարազատների նման միացած ենք իրար Քրիստոսի կապով: Մեր միությունը այնքան սերտ է, որ մարդիկ մեզ նույն հոր և նույն մոր զավակներն են համարում: Այդ միությունը հավիտենական է, ո՛չ մահը և ո՛չ կյանքը չեն կարող բաժանել մեզ իրարից, որովհետև վախը չի կարող միախառնվել մեր քաջությանը: Ինչպես մեր կյանքում եղանք մե՛կ սիրտ, մե՛կ հոգի, այնպես էլ միասին մե՛կ լինենք մեր մահվան մեջ»:

Յոթ օր նրանք այս մտածումով էին ապրում բանտում մինչ դուքսի ժամանելը:

Այս անգամ դուքսի առջև

Սրբերը նորից կանչվեցին ատյան հարցաքննության: Նրանք չէին դադարում սաղմոսերգելուց: Դուքսը ողջունեց զորականներին, գովեց նրանց քաջությունը և հիշեցրեց նրանց, թե որքան պատիվ և պարգևներ են վայելել իր կողմից: Կայսերական հրամանը գործադրելու պայմանով՝ նա խոստացավ նրանց մեծամեծ պարգևների և պատիվների արժանացնել, իսկ հակառակ դեպքում՝ ոչ պատիվ և ոչ էլ դիրք, այլ տանջանքով՝ մահ:

Դուքսը, տեսնելով, որ խոսքը այլևս ազդեցություն չունի նրանց վրա, հրամայեց նրանց քարկոծման ենթարկել: Քարկոծման ընթացքում շփոթմունք առաջացավ. քարկոծողները սկսեցին իրար քարկոծել: Ապա անմիջապես հրահանգվեց դադարեցնել քարկոծումը և վերստին բանտարկել նրանց: Բանտում Քրիստոսի լուսավոր պատկերի հայտնվելը հոգևոր ուրախություն, ներքին ցնծություն պատճառեց քառասուն մանուկներին:

Վճիռը արձակվեց

Առավոտյան քառասուն մանուկների նորից ատյան կանչվելը ձանձրացրեց նրանց. անիմաստ էր այդ տառապանքը, քանի որ մահը ավելի իմաստ ուներ իրենց համար, քան դատարկ սպասումը: Այդ պատճառով էլ բարկությամբ հարցրեցին դուքսին. «Ինչո՞ւ ես սպասում և ուշացնում որոշումդ. քաջ գիտես և մեկ անգամ ևս կկրկնենք՝ Քրիստոսին չենք ուրանա»:

Վճիռը արձակվեց՝ մահ: Նրանց նետել տվեցին Սեբաստիայի մոտ գտնվող սառցե լիճը և որպես գայթակղություն լճի ափին կառուցեցին բաղնիք՝ ողջ ընթացքում տաքացնելով այն:

Քառասուն մանուկները քաջալերում էին միմյանց և ասում. «Պի՛նդ կացեք, եղբայրնե՛ր, քանզի նրանք երեքով են մարտնչում մեր դեմ` սատանան, դուքսը, և դատավորը: Մենք՝ քառասունս, Քրիստոսի օգնականությամբ կհաղթե՛նք նրանց»:

Այսպես լճի մեջ օրհնում էին Աստծուն: Օդի խստությունից սառեց ջուրը, և սառույցները պատռեցին սրբերի մարմինները, բայց սրրբերը աղոթելուց և Աստծուն փառաբանելուց չէին

դադարում: Ըստ Սբ. Գրիգոր Նյուսացու՝ նրանք այնտեղ երեք օր ու գիշեր մնացին: Սակայն նրանցից մեկը չկարողացավ դիմանալ սաստիկ ցրտին, լճից ելավ, մտավ բաղնիքը և անմիջապես մահացավ:

Երկինքը վկայեց

Գիշերվա երրորդ պահին արևը, ինչպես ամռանը, ծագեց սրբերի վրա: Եվ ջերմությունից հալվեցին ջրերի սառույցները: Զինվորները հսկում էին, որ սրբերից ոչ ոք լճից չփախչի. նրանցից մեկն արթուն էր և նկատելով լույսը՝ ցանկացավ տեսնել, թե որտեղից է սուրբ լույսը ծագում: Նա տեսավ 39 պսակներ, որոնք իջնում էին սուրբ մարտիրոսների վրա, Սուրբ Հոգուց ներշնչվելով, իրեն քրիստոնյա համարեց և, մերկանալով, իրեն նետեց ջրի մեջ՝ լրացնելով նահատակների քառասուն թիվը:

Լուսադեմին նրանց մարմինները ափ հանեցին, հաստ բրերով ջարդեցին բոլորի ոսկորները և խորտակեցին: Եվ դրանից հետո վերջնականապես բարի հավատով սրբերն իրենց հոգիներն առ Աստված ավանդեցին:

Բայց նրանց մեջ Մելիտոն անունով մի պատանի դեռևս կենդանի էր: Նրան հսկողները հավաստիացնում էին նրան, որ կդարմանեն նրա վերքերը, իսկ Մելիտոնի մայրը, մոտենալով, աղաչում ու խրատում էր որդուն` ասելով. «Քաղցրի՜կ որդյակ իմ, մի փոքր համբերիր և կմիանաս սրբերին: Զորացի՛ր, որդյակ իմ, և մի՛ երկնչիր, քանզի ահա Քրիստոսը հասնում է քեզ օգնության»:

Բոլոր սրբերի մարմինները դրեցին մի սայլի վրա և տարան այրելու, բացի Մելիտոնից: Բայց Մելիտոնի մայրը, մոռացած կանացի տկարությունը, վերցրեց որդուն իր ուսերին և վազեց սայլի հետևից: Եվ մինչդեռ մոր ուսերին էր՝ սուրբն ուրախությամբ ավանդեց իր հոգին առ Աստված: Մայրը որդու մարմինը տարավ և դրեց սրբերի կողքին: Մարմինները տարան Ալիս գետի մոտ, և այրեցին, իսկ մնացած ոսկորները մոխրի հետ գետը լցրին: Բայց նրանց նշխարները ցրիվ չեկան, այլ հավաքվեցին մեկտեղ: Եվ երեք օր հետո գիշերով սուրբ վկաները տեսիլքով հայտնվեցին Սեբաստիայի եպիսկոպոսին և հայտնեցին իրենց ոսկորների տեղն՝ ասելով. «Եկ և հանիր մեզ այնտեղից»:

Նահատակների թաղումը կատարվեց մեծ շուքով: Քառասուն մարտիրոսների մասունքների մի մասը Սեբաստիայից տարվում է Կեսարիա և այլուր, իսկ Սեբաստիա քաղաքում կառուցվում է նրանց անունով և 40 գմբեթ ունեցող մի տաճար, որը կանգուն է եղել մինչև Լենկթեմուրի արշավանքները: 1170 թ-ին նրանց մասունքները Սեբաստիայից տարվել են նրանց անունով մեկ այլ եկեղեցի, որն այժմ գտնվում է Թուրքիայի տարածքում, դա Քրքլայի ասորական ուղղափառ եկեղեցին է, որ կառուցվել է 6-րդ դարում և գործում է առ այսօր: Սեբաստիայի քառասուն զինվորների նահատակությունը տեղի է ունեցել 320 թ-ին:

Հետագայում նրանց մասին ներբողյաններ են գրել Սբ. Բարսեղ Կեսարացին, Սբ. Գրիգոր Նյուսացին, Սբ. Եփրեմ Ասորին և Սեբաստիայի հայոց Սիսիանոս վարդապետը:

Այս սրբերի տոնակատարության ժամանակ եկեղեցում օրհնվում է կանթեղների ձեթը, իսկ արարողության ավարտին բաժանվում հավատացյալներին, որոնք տանում են իրենց տները՝ որպես հիվանդությունների բուժման միջոց:

Քառասուն մանուկները, կյանքն արհամարհելով, իրենց ծնողներից և որդիներից առավել սիրեցին Տիրոջը: Կյանքով լի տարիքի լինելով՝ նրանք արհամարհեցին ժամանակավոր կյանքը, որպեսզի փառաբանեն Աստծուն. կանգնեցրին ընկածներին, երկմտողներին հաստատեցին, բարեպաշտների ցանկությունը կրկնապատկեցին, նաև արդարության միևնույն պսակով զարդարվեցին մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսով:

 

Կազմեց Կարինե Սուգիկյանը

30.03.19
ԲաԺանորդագրվել
Ընթերցել նաև
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․